Sabitfikir
Künye | Yazarlar | Giriş Yap

Eleştiri

Eleştiri

BaşkaDünyalar // “Ne gizemli şey!”


Zayıf
Toplam oy: 513
Michal Ajvaz // Çev. Sevda Deniz Karali
Ayrıntı Yayınları
Kahramanımız Prag’da, eski kitaplar satan bir kitapçıda, üzerinde eserin ya da yazarın isminin yazmadığı, içi tuhaf harf ve şekillerle kaplı bir kitapla karşılaşır.

“Roman ve şehir birbirine benzer. Bir sonraki sayfada ya da bir sonraki sokakta neyle karşılaşacağımızı bilemeyiz,” diyor Michal Ajvaz bir söyleşisinde. Öteki Şehir adlı romanında da, hem bir kitabın sayfalarında hem de bir şehrin sokaklarında başka dünyalara doğru çıkılan tuhaf bir yolculuğun öyküsünü anlatıyor.

 

Anlatıcı kahramanımız Prag’da, eski kitaplar satan bir kitapçıda, üzerinde eserin ya da yazarın isminin yazmadığı, içi tuhaf harf ve şekillerle kaplı bir kitapla karşılaşır. İçinde yaşadığımız dünyaya ait bir alfabeyle yazılmamıştır bu gizemli kitap. Sayfalarda gördükleri tedirginlik vericidir ama bir yandan da onu cezbeder. Kitabın harflerinin adeta büyülü bir şekilde parıldadığına şahit olduktan sonra, başka bir dünyaya aitmiş gibi görünen eserin sırrını aydınlatmak üzere dönüşü olmayan bir yolculuğa çıkar. Kitabı yanında taşıyarak dolaşır sokaklarda. Tuhaf insanlarla, olaylarla karşılaşır. Hem yakından tanıdığı bir şehirde hem de büyülü bir dünyada yol almaktadır.

 

Romanda anlatılan vakanın özü budur. Bu noktaya kadar defalarca dinlediğimiz bir öykü anlatacak gibidir Ajvaz, fakat roman ilerledikçe, bu fantastik klişenin felsefi kısmının tartışılmak istendiği ortaya çıkar. Kitap boyunca Ajvaz’ın anlatıcısı ve karakterleri aracılığıyla aktardığı tartışmalı bakış açıları, fantastik edebiyat kuramına ait önermeler olarak okunabilecek denli derinleşmeye başlıyor. Dünyamızın hudutlarının çok uzakta olmadığını, başka bir dünyanın çok yakınımızda olduğunu sıklıkla vurguluyor yazar. Bu yüzden, Ajvaz’ın fantastik kurgu, bilimkurgu ve korku edebiyatının temelindeki taşları eleğinden geçirdiğini belirtebiliriz. Başka dünyalar, eğer farklı bir anlam kaynağından besleniyorsa, biz onları nasıl anlamlandırabiliriz? Siyah beyaz bir dünyaya mı mahkumuz yoksa gri bölgeler, gerçek ve gerçeküstü arasında kesişim kümeleri yaratmak mümkün mü? İşte tüm öykü, bu soruların peşinde bir yolculuk vaat ediyor bize.

“Garip kitaplarla kendinizi yormayın”

 

Bu tuhaf harf, alfabe, desen sorunu bize korku edebiyatında işlenen ve özellikle Lovecraft’ın yazdıkları ışığında öne çıkan “bilinmeyen” kavramını hatırlatır. Bu dünyanın insanı, bir modern Praglı, bambaşka bir dile anlam verebilir mi? Anlatıcımız işte bunu sorgular; bu mana arayışını. Bir şeyi anlamdan yoksun bırakamamak –yani modern çağın en büyük hastalığı– kaygı vericidir ona göre. Anlamamak bir yana, anlamak da dehşet vericidir.

 

Kahramanın görüş aldığı yan karakterler de bir öteki şehrin, bir başka dünyanın var olup olmadığına, oraya doğru bir yolculuk yapıp geri dönmenin mümkün olup olmadığına dair sürüp giden tartışmada, anlatıcının bakış açısıyla ters düşen ve bizi böylece fantazya ve hakikat ilişkisini düşünmeye iten ikazlarla, telkinlerle, ihtarlarla çıkıyor karşımıza. Anlatıcımız da karşıt görüşlerle karşılaşıp, başka dünyalara ait fikirlerini içten içe sorguladıkça, biz de fantastik kurgunun diyalektiğine davet edilmiş oluyoruz.

 

Bu tartışmadaki görüşlerden birine göre, öteki şehri ya da başka bir dünyayı bilemeyiz. Bizim dünyamızın sınırının ötesinde bir boşluk vardır; bir yol yoktur. Diğer dünyayı, fantastik âlemi görüp de burada o bilgiyle yaşayamayız. İşte Öteki Şehir, bu tartışmanın öyküsüdür diyebiliriz. O büyülü dünyanın nasıl bir tabiatı, karakteri vardır? Bizim dünyamızdan önce mi kurulmuştur yoksa bizim artıklarımızdan mı inşa edilmiştir? Yerli ve yabancı olan kimdir? Ev sahibi ve misafir olan kimdir bu dünyada ve diğer dünyada, öteki şehirde?

 

Yolculuğun tetikleyicisi olan kitap, kahramanın kurtulması gereken bir nesne midir? Farklı görüşlerden biri de bu yöndedir. Çöküşe götüren bir lanetli harita, karanlığı gösteren bir mercek gibidir bu kitap. İnsanı zehirleyen, uçuruma götüren bir ayartıcıdır. İlkeli, barbarı, canavarı, ölüyü çağıran bir sirendir adeta. Yeraltındakini yüzeye çeken, geçmiştekini bugüne getiren, kara bir büyü gibidir.

 

Kahramanımız, bu kitapla birlikte çıktığı yolculukta, bu sürecin bir yolculuk olup olmadığını da tartışır. Alışıldık bir fantastik kurguda olabileceği gibi, iki dünya arasında bir yolculuk yapmak ne kadar mümkündür? Giden nasıl geri döner? İkiliklerle tanımlanan dünyamız ile bambaşka bir dünyanın havası nasıl aynı anda, aynı mantıkla solunabilir? Bunun sonu delilik midir yoksa bir diyalektiğe varmak imkan dahilinde midir? Yatağının altında, karanlık sokağının köşesinde acayip varlıklar olduğunu hayal eden bir Praglı ile öteki şehrin tuhaf sokaklarını, insanlarını gören bir Praglı nasıl iletişim kurabilir? Sıradan bir Prag sakini, adım adım öteki şehrin, o sıra dışı dünyanın sakinine dönüşebilir mi? Bu soruları sürekli soran, sorduran bir öykü anlatır Ajvaz ve elbette onun da savunduğu bir saf vardır: Ötekiyi kapsayan bir teklik, gerçeğin ve fantastiğin oluşturduğu o tuhaf birlik.

 

Kahramanımızı yolundan çevirmeye çalışan kişilerden biri, fantastik vakaları şöyle yorumluyor ona: “Onlar sadece kıyılarımıza vuran, kendi tecrübelerimizle sahte benzerliklerine dayanarak dengeleyici bir anlam çıkardığımız şeyler. Dil bilgisinin tedirgin ama kurnaz tanrısı bizi korur ve canavarların yüzlerini saklar; ‘Ne gizemli şey!’ deriz mesela veya ‘Çok esrarengiz bir olaydı’ deriz ve böyle yaparak onların… korkunç varlıklarını ve uğursuz özlerini tedbirli şekilde bir mecazın ardına saklar, onlara dünyamızda yer veririz.” Buradan hareketle son uyarısını şöyle yapıyor: “Size dünyamızın hudutlarını anımsatan garip kitaplarla kendinizi yormayın. O kitaplar sizi bu dünyadan çıkaramaz, tek yapabilecekleri onun yapısını içten yiyip bitirmek olur.” Michal Ajvaz’ın Öteki Şehir romanı bu kitaplardan biri değil. Fantastik ve gerçek dünyaların iç içe geçtiği bir öykü anlatarak bizi olmayan bir yolun yolcusu yapmıyor. Dilbilgisinin, sembolik düzenin, alfabenin sınırlı evreni içinde sadece “Ne gizemli şey!” diyebileceğimiz bir dünyayı benimsetmeye çalışmıyor. Gerçek, makul, mantıklı dünyamızı yiyip bitiriyor ama bunu yine bu dünyanın diliyle, ötekinin öyküsünü anlatarak, “Ne gizemli şey!” demenin ne kadar sınırlı bir tanım olduğu gerçeğini yüzümüze vurarak yapıyor.

 

 

 


 

 

 

 

Görsel: Akif Kaynar

Yorumlar

Yorum Gönder

Yeni yorum gönder

Diğer Eleştiri Yazıları

Modern sanat telakkisinin adeta “dinselleştiği” ve bunun da en önemli etkisini mimarlık alanında gösterdiği bir bağlamda yaşadı Turgut Cansever. Türkiye ekseninde bir yanda pozitivist bir dünya görüşünün diğer yanda da seküler mistik ve “yaratıcı insan” düşüncesinin egemen olduğu, “bilim”in dogmatikleştiği bir dönem.

Hayat parantezi 1916’da İstanbul’un Fatih semtinde, Atik Ali Paşa’da açıldı Behçet Necatigil’in. Sonra parantezin içerisine bir başka şehir girdi: Kastamonu. Zeki Ömer Defne’nin zilleri çalarken derslere bir bir girenler arasında o hassas ortaokul öğrencisi de vardı. Evlerden, kırlardan, denizlerden duyulan bu ses zil değil şiirin tınısıydı.

“Sanatçı, gözün göremediğini görendir.”

 

Çağdaş Amerikan edebiyatının en parlak yazarlarından Michael Chabon’un bir söyleşisini hatırlıyorum. Yaratıcı yazma atölyelerinin desteklenmesi gerektiğini söylüyordu: “Tamam, kimse kimseye dâhi olmayı öğretemez kuşkusuz ama yazarken hata yapmamak, yazmak denen şeye ‘okur’ gibi değil de ‘yazar’ gibi bakmak pekâlâ öğrenilebilir.

Nehir söyleşi, ara bir tür. Ne biyografi ne de otobiyografi. Otobiyografi değil çünkü hayatınızı nasıl anlatacağınızı söyleşiyi yapan kişinin soruları belirliyor. O çerçeveyi siz çizemiyorsunuz ve birkaç soruyla hiç istemediğiniz günlere veya olaylara geri dönmeniz mümkün.

Kulis

Bir Rüya Gibi Dağılacak Olan Hokkabazlar Dünyasında Yaşıyoruz

ŞahaneBirKitap

Kaan Burak Şen, yavaştan genç yazar olarak anılmanın sonuna doğru geliyor; Mutlu Kemikler üçüncü kitabı… Kafası bir hayli tuhaf. Şimdilerde bir roman yazdığı da söyleniyor, fakat öncesinde belirtmekte fayda var: Mutlu Kemikler öykü derlemesi henüz çıktı, pek başka bir kitaba benzetilecek bir havası da yok bu kitabın.

Editörden

Tıp ve edebiyat ilişkisi, tıbbın insanla olan ilişkisi gibi tarih boyunca şekil değiştirmiş, her dönem yeni yaklaşımlarla genişlemiştir. Tıbbın tarihi, insan acılarının da tarihidir aslında. Edebiyatın içinde kapladığı yer, diğer bilim dallarından hep daha büyük olmuştur tıbbın.