Muhayyileleri peri masallarının tomar tomar müsveddeleriyle dolu nesiller, dünya üzerindeki günlerini tükettiler. Sıra bize geldi. Bizim hayal gücümüzü dolduran mekanlar Çin ve Maçin’de değil, burada, İstanbul’da; ejderhaların kaçırdığı prenseslere değil çocuk gelinlere üzülüyoruz ve gözlerimiz gökten düşen elmaları değil de metinlerarasılık izlerini arıyor. Bir neslin ortak hafızasını ve hayal gücünü en çok etkileyen, şüphesiz sözlü ve yazılı anlatılardır. Geçmişte masalların öncülüğünü yaptığı bu sürecin bugün çok farklı, çok daha bireysel yolları, yöntemleri var artık. Bu farklılığın niteliği ya da niceliği yine de muhayyilemizin görkemli bütünlüğüne halel getirmiyor. Tanpınar, “Tecrübe bireyin değil, tüm medeniyetindir,” derken haklıydı. Biz okurlar da, bu tecrübeye katılarak Türk öyküsünün izlediği yolların üstünden geçtik, geçiyoruz.

Yekta Kopan’ın editörlüğünde hazırlanan İpekli Mendil bir çeşit sözlük. Ahmet Mithat Efendi’den 2000 kuşağı öykücülerine kadar, yaklaşık yüz yıllık bir dönem taranarak Türk öykücülüğünde nesneler, mekanlar, karakterler, zihin dünyamızda epey yer işgal eden kavramlar ve haller damıtılarak 300 madde elde edilmiş. Önsözde Yekta Kopan, böyle bir sözlük fikrini aklına düşüren ilk öyküden, Sait Faik’in “İpekli Mendil”inden bahsediyor. Ekseriyetle çocuklukta, hadi biraz da ilkgençlikte okunan kitaplardan aklımıza mimlenen sahneler vardır. Her çocuğun mimlediği sahne değişse de, o his değişmez. Öyle olur ki, sanki havayı ısırsanız o ışık, tat ve rayiha içinize dolacak; elinizi uzatsanız dokunacak gibi olursunuz. Yekta Kopan da, “Ölmek üzereydi. Sımsıkı kapalı yumruğunu kapıcı açtı. Bu avucun içinden bir ipekli mendil su gibi fışkırdı,” cümlelerini okuduğunda açılan bir avuçtan su gibi fışkıran ipekli mendili hafızasına kazımış. Sonrasında da, her “has” okurun yaptığı gibi, o anı büyütmek, tekrar tekrar deneyimlemek için yeni okumalara yönelip böyle anlar aramış. Bu arayıştaki derkenarlar ve dipnotlar da, önce Eşik Cini dergisindeki köşesine, ardından kişisel blogu Fil Uçuşu’ndaki postlara ve ardından da kolektif bir çalışmayla bu sözlüğe dönüşmüş.

Kuyumcu titizliği

Her bir sözlük maddesi, bir öyküden ilhamla açılıyor; öyküden bahsedip peşi sıra bir değerlendirmede bulunuluyor. İpekli Mendil’in en ilginç ve ilham verici yanı işte bu değerlendirmeler. Kimi maddeler için oldukça uzun, keyifli, civcivli değerlendirmeler yapıldığından, gözlerimiz bütün maddelerde bu kuyumcu titizliğini arıyor. Oysa, yalnızca ilgili öyküden yapılan alıntıyla geçilen kısacık maddeler, ne yalan söyleyelim, hevesinizi kursağınızda bırakabileceği gibi, zamanı durdurup öykünün içine gireceğiniz o sahnelere yenilerini de ekleyebilir.

Türk öyküsünün ve öykücülerinin kodlarını, zihin haritalarını, siyasi tarihe paralel olarak öykünün gündemine giren yeni konu ve kavramları bugün artık nostalji unsuru haline gelen pastoral öğeleri, bir dönem etkisinde kaldığımız toplumsal gerçekçilik heyecanıyla yazılan öyküleri, tombala, semaver, pazar torbası gibi gündelik eşyaların öykücülerin elinde aldığı halleri derli toplu bir eserde görmek tüm “edebiyatçokseverleri” sevindirecektir.

Unutmadan, İpekli Mendil’in bir güzel tarafı da, kolektif çalışmaya açık olan bu sözlüğün interaktif ortamda sonsuza kadar genişleyebilecek olması. Mesela, siz, Türk edebiyatında berber dükkanlarının, terzilerin ve tuhafiyecilerin müstesna bir yer tuttuğunu düşünenler, haydi işbaşına!

* Görsel: Ahmet İltaş