Yazının konusu değil ama boşlukta kalmaması için önce sorup sonra cevaplandırayım: Peki, elimizde Osmanlıların erken dönemiyle ilgili neden hiç yazılı kaynak bulunmuyor, bunlar İkinci Murad’a kadar okuma yazma bilmeyen çok cahil adamlar mıydı acaba? Bu noktada kişisel görüşüm önemliyse eğer; ben buna ihtimal vermiyorum: Dâvûdu’l-Kayseri’den İznik’te müderris olarak faydalanmış ya da 1324’te vakfiyesini Farsça yazdırmış bir ‘beylik’ için “okuma yazma bilmeyen cahil adamlar” demek haksızlık olur. Sorunun cevabını Yılmaz Öztuna Bizanslı tarihçi (Türkçe de bilir) Mikhael Doukas’tan alıntılayarak veriyor: 1402 Ankara Savaşı sonrası Timur, torunu Muhammed Sultan’ı Bayezid’in oğlu Süleyman Çelebi’yi kovalamakla vazifelendiriyor. Muhammed Sultan Süleyman’ı yakalayamasa da Bursa’dan yüklüce ganimet alıyor ve arşivi de yakıyor… Öyleyse elimizdeki ‘ikincil’ kaynakların hep Fetret ve sonrasında yazılmış olmasına şaşmamak gerekiyor.

Tarihinizde eğer –Osmanlı Kuruluş döneminde olduğu gibibir boşluk varsa ve elinizden bir şey gelmiyorsa yapmanız gereken ilk iş sızıntıyı beklemektir. “Osmanlı gücünün doğuşu hakkında Herbert A. Gibbons’ın 1916’da kaleme aldığı kitap” da tam olarak bu sızıntıyı temsil eder. Gibbons’a göre Osmanlılar gibi başarılı bir siyasi teşekkül ‘Asyalılar’ tarafından kurulmuş olamaz. Olsa olsa ihtida etmiş Bitinyalı (Doğu Marmara) Bizanslılar (çoğunluğu merkezle kavgalı muhalif Rumlar) kurmuştur! Eserini milliyetçiliğin zirvede olduğu 20.yy başında kaleme alan Gibbons, Osmanlıların ilk kroniklerinde anlatılanları elbette yemez ama nedense herkesçe bilinen ve bu kroniklerde de yer alan rüya motifini (hani Osman’ın göğsünden bir ağaç çıkar… Sonra Edebali’ye anlatır) kullanarak Osman’ın aslında bir Pagan olduğunu; bu rüyanın da İslam’a geçişi sembolize ettiğini söyler. Herbert A. Gibbons’ın çalışması gene de ‘ictihad kapısının açılmasına’ vesile oldu. Fuad Köprülü ve Paul Wittek gibi iki âlim 1930’larda kendi tezlerini ortaya koydu. İki âlim de Gibbons’ı tenkid ederek Osmanlıların Türk-İslam kaynaklarını vurgulasa da Kayı tezi ve ‘aşiret – gaza tezi’ noktasında ayrıştı. Sözgelimi Köprülü, Köse Mihal gibi mühtedi savaşçıların sayısının çok az olduğunu iddia ederken, Wittek Menteşe Beyliğine katılan Bizanslı denizcileri örnek vererek uç muhitlerinin ruhunu yansıtan ‘herkesin dâhil olabildiği gaza birliğinin’ altına çizer.

Yıllar içerisinde Osmanlı kuruluş dönemiyle ilgili Lindner, Imber, Kaldy Nagy gibi tarihçilerin de eserler üretmesi sonucu birçok tez oluştu. Bu tezlerin çoğu siyah ile beyaz arasında gidip geliyor. Mesela Lindner, ilk dönem Osmanlıların dini lakaytlığı nedeniyle ‘gazi’ olamayacaklarını iddia ediyor. Yani onlardan kitabi/ortodoksi neredeyse mekanik hamleler bekliyor. Imber ise sonradan üretilen kroniklerin baştan sona uydurma olduğunu –kim bilir neden- büyük bir güvenle söylüyor. Halil İnalcık sentezinden sonra ilk dönem Osmanlılar ile ilgili –naçizane gördüğüm- en doyurucu çalışma Cemal Kafadar’ın İki Cihan Aresinde adlı çalışması. Bunu, Osman Bey dönemi ile ilgili bir kitabı olan Sencer Divitçioğlu da özellikle vurguluyor. Harvard’da ders de vermiş Kafadar’ın çalışması bütünde öncelikle herkesi esnekliğe davet ediyor. Zira Osmanlılar böyle bir ortamda doğdu: Uç bölgesinde. Kafadar, uç bölgelerinin kendilerine has giriftliğini, geleneklerini ve merkez ile ilişkilerini göz önünde tutarak destanlar ve menakıpnamelerden emsaller veriyor… Osmanlıların kendi ürettiği kaynakları da ele alarak tabiri caizse hem çağdaş hem de modern çalışmaları büyük bir sorguya tabi tutuyor. Hem gerçekte hem de muhayyilede kurulan Osmanlıları göz önüne seriyor. Osmanlıların nasıl ortaya çıktıklarını ve kim olduklarını bilmek zorundayız. Çünkü bu mesele entelektüel boyutta bir ‘kimlik’ meselesidir.