Her sene özellikle bu zamanlar adlarını daha çok duyduğumuz yazarların kitapları da yayımlandığına göre, yaz gelmiş demektir… Hatta geç bile kaldık. “Bu yaz ne okuyalım” listeleri konusunda da sıkıntı çekmediğimiz göz önünde bulundurulursa, bavula bu listelerin tepesinden bir iki kitap atıp tatile çıkabiliriz! Geçtiğimiz günlerde YKY tarafından yayımlanan Yol Günlüğü kitabından anladığımız o ki, Montaigne de bir zamanlar yanına iki kitap alıp tatile çıkmayı ihmal etmemiş. Montaigne’in yanında götürdüğü ise, şimdilerde öneri listelerinde pek rastlanmasa da, herkesin ünü konusunda hemfikir olduğu Denemeler’inin iki nüshası… (Okumak için değil ama, hediye etmek için elbette!)

22 Haziran 1580’de yola çıkıyor Montaigne. Çok sayıda hizmetkarının olduğu kafilede kendisine eşinin kardeşi, birkaç arkadaşı ve yirmi yaşındaki erkek kardeşi de eşlik etmektedir. Bu yolculuk, Kuzey Fransa, İsviçre, Almanya (Kutsal Roma Germen İmparatorluğu) ve İtalya’yı kapsayacak uzun bir yolculuk olacaktır; ilk hedef Paris’tir.

Montaigne’in Yol Günlüğü hakkında kitabın çevirmeni Ömer Bozkurt, kapsamlı bir sunuş yazısı da kaleme almış. Bozkurt, Montaigne’in gezi notlarını muhtemelen sadece kendi yararı için bir andaç olarak düşündüğünü (ayrıca Montaigne’in zayıf bir belleğe sahip olduğu da söylenir) ve bir süre, yer yer eklemeler yaptığını belirtmiş. 47 yaşında olan Montaigne’in bu yolculuğa neden çıktığı konusunda ise kesin bir bilgi yok. Bilgisel nitelikli olduğu, sağlık nedeniyle yola çıktığı, kral tarafından bazı diplomatik girişimlerde bulunması için görevlendirildiği ileri sürülmüş… Ancak yolculuk boyunca tutulan bu notların ilk sayfalarının kayıp olması nedeniyle güdülen amaç tam olarak bilinemiyor. (Gezi notlarını içeren elyazması, yazılışından iki yüzyıl kadar sonra Montaigne Şatosu’nda bir sandıkta ilk sayfaları eksik olarak bulunuyor.) Belki de bu noktada –Bozkurt’un da atıfta bulunduğu gibi– nitelikli biyografilerin yazarı olarak Stefan Zweig’a güvenmeliyiz; ‘Montaigne biyografisi’nde bu yolculukla ilgili şunları kaleme almış Zweig: ”Bu, maviliklere açılan bir yolculuktur; sırf yolculuk için, daha iyi deyişle yolculuğun zevki uğruna yapılan bir yolculuktur. O zamana kadar Montaigne’in yolculukları mahkemenin, sarayın isteğiyle ya da işler gereği yapılmış, yarı görev yolculukları niteliğini taşımıştır. Bunlar, daha çok gezintiler olmuştur – şimdiki ise gerçek bir yolculuktur; hedefi ise Montaigne’in sonrasız hedefinden, yani kendini bulma hedefinden başkası değildir. Montaigne’in belli bir amacı yoktur; yolculukta neler göreceğini bilmemektedir; önceden bilmeyi de istememektedir; nereye gittiğini soran çıktığında da neşeyle şu karşılığı vermektedir: ‘Yabancı diyarlarda ne aradığımı bilmiyorum, fakat neden yuvadan kaçtığımı çok iyi biliyorum.’ Yeterince uzun bir süre hep aynı şeyleri yaşamıştır; şimdi farklı olanı istemektedir ve yeni ne kadar farklıysa, o kadar iyi olacaktır!” (Zweig, Montaigne, çev. Ahmet Cemal, Can Yayınları, 2012)   

Montaigne, nereye gittiğini soranlara şu karşılığı vermektedir: ‘Yabancı diyarlarda ne aradığımı bilmiyorum, fakat neden yuvadan kaçtığımı çok iyi biliyorum.’

Yolculuk ilerledikçe, metin de ‘açılıyor’

Yol Günlüğü’nün niteliğiyle ilgili de bilgi verilmiş sunuşta. Bozkurt, bazı bölümleri ham notlardan oluşan bir metinle karşı karşıya olduğumuzu hatırlatıyor. Özellikle ilk sayfalarda dilin özensiz, ifadenin şaşırtıcı, içeriğin de sudan ve değersiz bulunabileceğini ama sabırlı olmamız, okumaktan vazgeçmemiz gerektiğini söylemiş. Bir başka deyişle yolculuk ilerledikçe, metin de ‘açılıyor.’ Zweig da güncenin bir sanat eseri olmadığını söyler. Dolayısıyla bu metnin Denemeler kadar yaygın olarak bilinmiyor olması anlaşılır, Denemeler’le kıyaslamak da zaten anlamsız görünüyor; ancak önemsiz olduğunu söylemek elbette haksızlık olacaktır. En önemlisi –klişe tabirle de olsa– ‘insan’ Montaigne’i (örneğin zaaflarıyla, Zweig’ın deyişiyle züppelikleriyle) tanıma imkânı sağlamaktadır Yol Günlüğü. Üstelik hem o dönemin koşullarında gerçekleştirilen yolculuklar hakkında bilgiler veren hem de daha genel anlamda okuyanı ‘yolculuk etmek’ kavramını bir kez daha düşünmeye yönlendiren bir metin…

Tatil yapmak, yolculuk etmek, yeniliklerle karşılaşmak vb. her zaman için iyi gelir insana; Zweig da, kitabında Montaigne’in yolculuğuna dair faslı şu cümlelerle noktalıyor: “30 Kasım’da [1581] eksiksiz not ettiği üzere, tam on yedi ay ve sekiz günlük bir ayrılıktan sonra yeniden şatosuna varır; eskiden olduğundan çok daha gençtir, ruhsal bakımdan tazelenmiştir ve her zamankinden canlıdır. İki yıl sonra en küçük çocuğu meydana gelir.”

Dönüp dolaşıp sözü yeniden Denemeler’e getireceksek eğer, çevirmen Ömer Bozkurt’un sunuşundaki son cümlelerini de burada tekrarlamalıyız: “Yolculukların sonunda gezgin, nicelendirilebilir bir kazançla dönmez yurduna, şu kadar kilometre yol gitmiş, şu kadar yer gezmiş, oraya da gitmiş, bunu da görmüş… Bunlar pek önemli sayılmayabilir; gezgin değişmiş biri olarak döner sadece. Montaigne söz konusu olduğunda bunun kanıtı, Denemeler’in, yolculuktan sonra yayımlanan, üçüncü kitabında aranmalıdır.”