Mo Yan, 2012 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü aldığında Türkiye’deki entelektüel kamuoyu, yazar hakkında pek bir fikri olmadığından bekleyip görmeyi yeğlemişti. Ardından, hakkında çıkan politik yönü ağır basan haberlerle Mo Yan’e dair bir kanaat oluşmaya başladı. Bereket, Can Yayınları’nın girişimiyle Erdem Kurtuldu Mo Yan’in romanlarını çevirmeye başladı da, bu Çinli hikaye anlatıcısını yakından tanıyabildik. Filme de uyarlanan Kızıl Darı Tarlaları’nı İri Memeler ve Geniş Kalçalar takip etti. Yaşam ve Ölüm Yorgunu adlı epik ve mitolojik öğelerle bezeli romanının ardından Değişim nam otobiyografik novellası geldi. Şimdilerde ise Mo Yan’in seçme öykülerinden oluşan bir derleme olan Saydam Turp ile tanıştık.

Derlemeye adını veren öykü başta olmak üzere bu derlemedeki öykülerin birçoğunda Mo Yan, çocukların bakış açısına yerleşerek anlatıyor hikayesini. Seçilen çocuk karakterler ve anlatıcılar, Mo Yan’in öykülerinde tercih ettiği iki farklı yönelime müsait olması bakımından önemli. Birincisi, öykülerinde yoğun tarihsel ve siyasi göndermelerde bulunuyor, Çin’in yakın geçmişini bir öykü platosu olarak kullanıyor. Genel yapısı itibariyle insanı ezen, özerklik tanımayan baskıcı bir sistemi anlatırken fiziksel olarak da zayıf, güçsüz, iktidarsız ve hep büyükler tarafından yönetilen çocukları merkeze alıyor. Çin halkının temsili olarak da okuyabileceğimiz bu çocuk, örneğin “Saydam Turp”ta asla sesi çıkmayan, repliği olmayan, sevgi ve merhamete de zalimlik kadar duyarsızlaşmış, kendisi merkezde olsa bile etrafında gelişen ve onu aşan olaylar nedeniyle silikleşmiş bir tip. Çevresindeki insanlara ve gelişen olaylara karşı kayıtsızlığını koruyan bu çocuğu yeniden heyecanlandıran şeyse, o maddi dünyanın içinden büyülü bir şekilde fırlayan, doğaüstü parlak bir saydam turp.

Sıradanlığın büyülenmesi

Bu büyülü nesne bizi Mo Yan’in öykülerindeki diğer başat unsura götürüyor. Mo Yan’in diğer romanları için de geçerli olan bu unsur ise büyülü gerçekçi yapı. Sıradanlığın birdenbire aşılması, o maddi koşullarla örülmüş öykü platosunun aniden büyülenmesi, beklenmedik bir dönüşle, örneğin sıkıcı bir yengeç veya sazan avının büyülü bir karşılaşmaya dönüşmesi her an mümkün. Bir öyküde bu dönüşümü vermenin en kolay yollarından biri, bu tecrübeyi bir çocuğa yaşatmak. Nitekim çocuk, henüz bir geçmişi olmadığı, alışkanlıklarının esiri olarak dünyaya bakışı neden-sonuç ilişkisinin kesinliğiyle donuklaşmadığı için bu olağanüstü geçişleri rahatlıkla kabul eder. Tecrübe ve kavramlaştırma süreci tamamlanmadığından kendine, doğaya ve insanlara hayretle bakmayı sürdürür. Bu nedenle çocuk bakışlı anlatıcılar Mo Yan’in öykülerinde hem toplumsal gerçekçi damarı hem de büyülü gerçekçi damarı beslemek için biçilmiş kaftandır.

Mo Yan’in öykülerindeki yerellik vurgusu, kendi coğrafyasından ve kültüründen bahsetmedeki ısrarı Faulkner’i hatırlatır. Kültürel öğeleri çıkardığımızda yakınsadığımız halk hikayecisi ruhu ise Mo Yan’den Márquez’e uzanan bir damarı işaret eder. Bunlara bir de doğa, hayvan ve bitki betimlemelerini ekleyin: İşte size Mo Yan’in yazın dünyası.

Görsel: Kaan Bağcı