"Kime göre geç?"

İlk edebi eserlerini 40 yaşından sonra yayımlayan yazarların tanıtıldığı, eleştirilerin ve söyleşilerin yapıldığı bir site olan Bloom, bunu soruyor bize.

İlk romanından sonra 58'ine dek yeni bir roman yazmayan Jose Saramago'dan tutun da, 39 yaşında ilk kitabını yayımlayan George Eliot'a, 51 yaşında ilk kitabı Justine'i yayımlayan Marquis de Sade'den, 66 yaşında yayımladığı Angela'nın Külleri ile Pulitzer Ödülü kazanan Frank McCourt'a, 'geç açılan' yazarlar için "Geç kalmışlar." diyebilir miyiz?

Yazar Raymond Chandler, ilk romanı Büyük Uyku'yu 51 yaşında yayımlamış örneğin. Biz, bu romanı okuyup beğendikten sonra “Keşke, yazmaya daha erken başlasaydı, onun elinden çıkan daha çok şey okuyabilirdim." diye üzülür müydük, yoksa bu romanı daha erken yazsaydı daha güzel olurdu diye mi düşünürdük?

Muhtemelen birinciyi seçerdi çoğumuz. Ne var ki, gözden kaçırmamamız gereken bir nokta var: Bazen o romanı değerli kılan, onu o yaşta birinin yazmış olması oluyor. Hatta, her yazarın edebi yolculuğunun kendine has olduğunu düşünürsek, yazdıklarını diğerlerinden ayrı kılan da budur aslında.

Başa dönersek; 20'li yaşlarını sürmekte olan bir romancı ile, 40'lı yaşlarındaki bir romancının arasında ne gibi farklar olabilir ki sahiden?

ÖMER TÜRKEŞ: UMBERTO ECO: GENÇ EDEBİYATÇI!

Aklıma takılan bu soruyu eleştirmen Ömer Türkeş'e yönelttiğimde bir kitap tavsiyesi ile cevapladı: Umberto Eco'nun Genç Bir Romancının İtirafları.Eco, 30 yılı bulmayan edebiyat geçmişini ve yaşının 80'e yaklaşmış olmasını göz önüne alarak, kendini 'genç bir edebiyatçı' olarak tanımlıyor. Kitabın önsözünde de belirttiği gibi, kendini, bugüne kadar sadece beş romanı yayımlanan, önümüzdeki elli yılda da daha pek çok romanı yayımlanacak olan çok genç ve kesinlikle umut vaat eden bir romancı olarak gören Eco da “Geç mi? Kime göre?” diyenlerden. Bir yandan da Virginia Woolf gibi “30'unuzdan evvel yazdığınız hiçbir şeyi yayımlatmayın.” diye düşünen, bir yazarın zaman içinde pişmesi gerektiğini savunan... 

BLOOM'DAN SONYA CHUNG: MEDYANIN HEP GENÇ YAZARLARA DESTEK OLMASI RAHATSIZ EDİCİ

Bu soruşturmaya da ilham kaynağı olan Bloom isimli sitenin kurucusu, Columbia Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olan yazar Sonya Chung'la iletişime geçiğimde ise, ona şu soruyu yönelttim: 25 yaşında ilk romanını yayımlayan bir yazar ile 45 yaşında yayımlayan bir yazar arasında ne gibi farklar olabilir? Avantajlar ve dezavantajlar nelerdir?

Şöyle cevapladı beni Chung: "Elbette genç yayımlamak ile daha ileri bir yaşta yayımlamak arasında bir tecrübe farkı mevcuttur. Bu her yazar için değiştir gerçi, ama genç bir yazar çok daha heyecanlı ve enerji doludur, bu yaratıcı dünyaya girmiş olmak onu heyecanlandırır. Bunun yanısıra, Bloom için söyleşi yaptığım pek çok yazar, olgunken ilk romanını yayımlamanın çok daha farkındalık ve derinlik dolu bir tecrübe olduğunu söyledi. Genç yaşta kazanılan başarının zaman zaman bir 'çarp ve alev al' tecrübesine de dönüşebileceğini de göz önünde bulundurmamız lazım tabi.

Peki, bir yazar için "doğru zaman" nedir? Üzerinde düşündüğü ve artık yazmadan duramayacağına inandığı bir "mesele"nin ortaya çıkış anı mıdır, yoksa yazdıklarını bir kitapçıda basılı halde görmek istediği zaman mıdır? Sonya Chung, bunun da değişkenlik gösterebileceğini söyledi. Bloom'da, bir romanı geç yaşta yayımlamanın "doğru şey" olarak dikte edilmediğini belirterek, medyanın, genç yazarları fazlasıyla yüceltir ve isimlerini duyururken, nedense ileri yaşta ilk romanlarını yayımlayanlara o derece destek çıkmadığını, Bloom'un da esas olarak bu görüşe karşı çıktığını anlattı.

Bir yazarın demlenerek, okuyarak, yazarak, zaman içinde kendini hazır edebileceğini söyleyen Chung, iyi ve sanatsal bir yapıtın aceleye getirilmesinin yanlış olduğu görüşünde. Yazacak "önemli bir konu"nun olup olmaması konusunda ise, Flannery O'Connor'ın bir sözünü hatırlatıyor bana: "Zamanında çocuk olan herkesin bir sanat eseri üretmek için potansiyeli vardır."

HAKAN BIÇAKCI: GENÇ WERTHER, 25 YAŞINDAYDI

İlk romanını 24 yaşındayken yayımlayan bir yazara, Hakan Bıçakcı'ya sordum bunu. Virginia Woolf'un bu cümlesinin teorik olarak kulağa koş geldiğini ama pratikte bu sözü çürütecek pek çok örnek olduğunu söyleyen Bıçakcı, Thomas Mann'ın Buddenbrook Ailesi'ni 26 yaşında yayımlattığını; Goethe'nin Genç Werther’in Acıları'nı 25, Arthur Rimbaud'nun ise Cehennemde Bir Mevsim'i 19 yaşında yazdığını anımsattı.

Bıçakcı, yazdıklarını bir 20 yıl sonra tekrar değerlendirdiğinde “Keşke bu fikirleri biraz daha bekletseymişim.” diye bir düşünceye kapılma ihtimalinin olduğunu, ancak bu korkuyla yaşamadığını söyledi. Hiçbir yazdığına “İdeali budur.” diyerek güvenmediğini, bu tedirginliğin de bir huy gibi, her daim içinde olacağını söyleyen yazar, ileri yaşın, genç yaşa göre de daha avantajlı olduğunu düşünüyor. Gençliği anlama ve anlatma konusunda ileri yaştaki yazarları daha avantajlı bulan Bıçakcı, tersinin olduğu durumların da, ender olsa dahi var olabileceğini söylüyor.

MELİDA TÜZÜNOĞLU: 100 YAŞINDA CHICK-LIT YAZARI

Melida Tüzünoğlu da genç bir yazar. İlk romanı Ambulansla Dünya Turu'ndan sonra Annem Bir Robot Doğurdu romanıyla yerini sağlamlaştıran Tüzünoğlu'na, 'ilk roman'ı genç yaşta yayımlatmak ile daha ileri bir yaşta yayımlatmak arasında ne gibi farklar, avantaj ve dezavantajlar olabileceğini sordum.

Tüzünoğlu,  yaşa değil üretime yoğunlaştığını söyledi. “Yani, 78 yaşında, yazdığım tüm kitapların yayınlanmasını isteseydim, belki de ona göre bir hayat kurardım. Ya da, dünya edebiyat tarihinde gerçekleştiği üzere, yaşam boyu yazdığım hiçbir şeyin yayınlanmasını istemeyebilirdim. Belki de yüzlerce kitap yakıldı, yok edildi bireysel ya da toplumsal sebeplerden ötürü.

Bir eseri eleştirirken gözetilen ilk unsur yaş olabilir mi? Absürt olurdu doğrusu, böyle olsaydı. Çok çok ileri yaşlarda ilk kitabını çıkarmış birinin sansasyonel bir değeri olabilir belki ilk elden. Güzel fikir. 100 yaşında birinin chick-lit yazması örneğin. Eğlenceli.” diyen Melida Tüzünoğlu, bu konuda farklı bir noktaya dikkat çekiyor.

HAYATİ ROMAN: "YAŞ, SONLU GEZEGENDE GEÇİRDİĞİN SÜREDİR"

SabitFikir eleştirmeni Hayati Roman'a, genç yaşta ve daha ileri bir yaşta kitap yayımlatmak arasındaki farkları sorduğumda Orson Welles'in meşhur dizeleri ile söze başladı. “Ben genç olmak nedir bilirim ama sen yaşlılık nedir bilmezsin.” Ve sözlerine şöyle devam etti: “Yaş, kendi başına dünya adlı bu sonlu gezegende geçirdiğimiz süre dışında bir şey ifade etmez. Yaşlılar için, elden ayaktan düşmedikçe yaşlılık diye bir his mevzu bahis olmaz.

Siz gençlerin yaşlı olduklarını zannettikleriniz, hâlâ 16 yaşın ruhu ile yaşarlar. Bunu yaşlandığınız zaman anlayacaksınız. Hele de 40 yaş, hiçbir şeydir. Yine yaş, kişinin ne kadar biriktirdiğinin, ne kadar yaşadığının da göstergesi değildir. Sınırlı bir çevrede, durağan bir 50 yıl ile fırtınalı bir kaç seneyi içeren bir 25 yılı kıyaslamak zordur. Veya dil bilen, 30'una varmadan dünya edebiyat mirasını yalayıp yutmuş bir yazar adayı ile, üç beş klasik okuyup, okumayan kitlelerin gazı ile karaladıklarını Savaş ve Barış zanneden 50'likler olabilir.

Dolayısıyla sorunuza salt yaştan kalkış yaparak elle tutulur yanıtlar üretmek zordur. Değişken miktarı çok fazla.”

Türkiye'de genç yaşta yazmaya başlayanların daha fazla olup olmadığını sorguladığımızda ise; kapitalist bir toplumda, insanların çoğu ister istemez öncelikle ekmek derdini düşündüklerini söyledi Hayati Roman. “O toplumda yazarlık, ekmek yemeniz için olanaklar sunmuyorsa, gençlerin "kariyer fırsatları"ndan birisi olmaz. Ancak Orhan Pamuk gibi tuzu kuru olmanız ya da deli olmanız gerekir.

Bir kız isteme sahnesi düşünelim, damat adayımız müstakbel kayınpederine yazar olduğunu söylüyor; bir de mühendis ya da doktor damat adayımız var. Sizce kayınpeder hangisini damat olarak seçer? Son on yılda şöyle ya da böyle kalemi ile ekmek yemeye başlayanlar çoğaldı. Bu da yavaş yavaş yazarlığı da gelişmiş kapitalist toplumlarda olduğu gibi köşe dönülebilecek mesleklerden birisi hâline getirmeye başladı.” diyerek görüşünü dile getirdi.

Son olarak, “Okuduğunuz sayfa sayısı yazdıklarınızdan fazla olsun. Metindir önemli olan. Öyle genç yazarlar var ki, bin yıllık bir birikimle yazıyorlar, inanamıyorum genç olduklarına. Öyle 'yaşlı' yazarlar var ki, en basit Türkçe deyişlerin anlamlarından bihaberler. Gençlerin özürleri olabilir, mazur görülebilirler. Yaşılar dikkatli olmalı,” diyen Roman'a hak vermemek elde değil.

İsterseniz 20'lerinizde üzerinde çalışmaya başladığınız romanınızı 55 yaşınızda yayımlayın; isterseniz üç ay içinde, içinizden taşan kelimeleri kağıda aktarın. Ya da dilerseniz yıllar boyunca biriktirdiğiniz hikayeler; yaşamınızın son yıllarında buluşsun okurla, 'geç açılmış' yazar yoktur kanımca. Olgunlaşmış, zamanında 'açılan' vardır ama. Ve onları okumak da neresinden baksanız göz açıp kapayıncaya dek geçecek olan ömrümüzde yapabileceğimiz en güzel eylemlerden biridir.