İyi bir inceleme okumak sahih okurları krallar katına oturtur, sıkı bir biyografiye rast gelmek biz dünyanın yetimlerine kaftanlar giydirir. Ne ki, insanın ahir ömründe bu ikisiyle karşılaşması pek seyrektir. Edebiyat incelemeleri,  göz gezdirmekte olduğunuz satırlar dahil, kuru gürültü çıkardıkları anlaşılmasın diye türlü numaralar çeker, yeri geldiğinde bir uzmanlık yanılması da yaratır. Halbuki bazen tek gereken “kral çıplak” diye bağıracak bir çocuğun cesaretidir. Hele bir de, bu çalışmalar akademik dilin icbar ettiği uzlaşımlara boyun eğmişse, ortaya kupkuru metinler çıkar; onları lezzetlendirecek ne şeker ne bir şerbet bulabilirsiniz. Yine de gam düşmesin yüreğinize: Eli kalem tutanlar bu handikapların farkına varıp türlü çareler aramaktalar.

Robert Walser üzerine bir monografiye denk gelince, böyle bir girizgahla söze başlayıp şerh düşme ihtiyacı hasıl oldu. Ahmet Uğur Nalcıoğlu’nun hazırladığı İsviçreli Aylak Bir Yazar üst başlıklı Robert Walser incelemesi, 20. yüzyılın trajedisinin modernist edebiyattaki iz düşümünü yakalamak için önemli bir fırsat sunuyor. Okurlar Walser ismine Tanner Kardeşler, Yardımcı, Jacob von Gunten, Gezinti ve Haydut romanlarından aşinadır. Biraz daha sıkı okurlar ise Walser’e Kafka’nın, Hesse’nin, Musil’in ve Benjamin’in düzdüğü övgülerden haberdardır. 20. yüzyılın dikkate değer yazarlarının selam durduğu Walser’in gölgede kalmış yaşamına ve edebiyatına ise Nalcıoğlu’nun monografisi ışık tutuyor. 

Robert Walser, edebiyat ve düşünce tarihindeki kırılmaları okumak için kritik bir isim, biyografisi de tüm dâhilerinki gibi trajedik. 1878’de İsviçre’de doğuyor, Almanca yazıyor, hiçbir işte dikiş tutturamıyor, saatler süren uzun yürüyüşler yapıyor, kardeşleri intihar ediyor ve hayatının son 27 senesini şizofreni teşhisiyle kaldığı sanatoryumlarda hiç yazmadan geçiriyor. 1956’nın Noel akşamında uzun yürüyüşlerinin son adımını atıyor. Biyografisine bakıldığında savaşlar ve radikal değişiklikler yüzyılında toplumsal hayatın uzlaşımlarına, sahteliğine ve ikiyüzlülüğüne direnen bir karakterle karşılaşıyoruz. Daha sonra edebiyat tarihini çokça meşgul edecek flanörlerin ilklerindendir. Ancak Walser, kendinden sonraki flanörler ve dandiler kadar neşeli ve rind mizaçlı değildir. Onunki daha ziyade metafizik üzerine değil de kendisi, insanlar ve toplumsallık üzerine düşünen bir filozofun yürüyüşüdür.

Nalcıoğlu’nun monografisi de flanörlük kavramıyla açılır. İsviçre edebiyatının doğasıyla devam eder. Burada, yerel dille yazmakla Almanca yazmak arasındaki sembolik ayrım üzerine durur. Walser Almancayı seçerek evrensel olmayı tercih etmiştir.  Ardından Walser’in biyografisinin inceliklerine dalarız. Eserlerinde görülen otobiyografik öğeler burada önümüze serilir. Aynı zamanda topluma adapte olamayan, ayrıksı ve yalnız, tutunamayan yazarın psikolojisi de açığa çıkar. Kafka’nın kendinden çok şey bulduğu bu ruh akrabasını neden bu kadar övdüğünü anlarız.  Nalcıoğlu son olarak Walser’in üç romanını tercih ettiği tema ve konular, teknik ve üslup ile biyografik öğeler bakımından eleştirel bir okumaya tabi tutar.

Girişte düştüğümüz şerhi hatırlarsak, Nalcıoğlu bu handikapların farkında bir monografi yazarıdır. Fakat yalnız yazar odaklı bir okuma yerine,  Walser’i edebiyat tarihi içine yerleştiren bağlamsal bir okumayı ön plana çıkarmış olsa bu çalışmadan çok daha fazla fayda umabilirdik.

Görsel: Murat Miroğlu