2007 yılındaki ilk çıkışından beri, Zeitgeist the Movie yaklaşık bir buçuk saatte izleyenlerin dünya görüşünü değiştirmesine yol açan bir bir internet fenomeni haline gelerek belki de zamanımızın en çok izlenen ve en çok ses getiren amatör yapımı oldu. Filmin internetten bedava dağıtılması ve gönüllülerin yardımıyla çeşitli dillerde altyazılarının bulunabilmesi filmin bir çok insana ulaşmasında çok etkili oldu. Ancak çok etkileyici bir şekilde sunulan fikirler, acaba gerçekten insanların ufkunu açıp dünya görüşlerini sorgulatıyor mu yoksa zaten dört bir koldan yanlış bilgilerin bombardımanına maruz kalan zihnimizi daha mı çok bulandırıyor?
Sistem eleştirisi, sistemin iyi işlemediği yerlerde doğal olarak ortaya çıkan bir şeydir. Tarih boyunca sistemi eleştirenler olduğu gibi, gelecekte de sistem eleştirileri olacaktır. Çünkü sistem asla toplumun tamamını tatmin edebilecek etkinliğe ulaşamayacaktır. Sistem eleştirilerinin en önemli amacı, daha iyi bir sisteme ulaşmaktır. Demokratik toplumlarda yapıcı eleştiri gelişimin olmazsa olmaz bir parçasıdır. Ancak sistem eleştirisi yaparken kullanılacak araçların da eleştiriye entelektüel ve pratik bir ağırlık kazandırabilmesi açısından ayaklarının yere basması gerekir. Komplo teorileri ise, sistemi şiddetle eleştirirken kullandıkları yöntemler itibariyle sağlıklı eleştirilerden ayrılırlar.
Komplo teorileri, Zeitgeist the Movie'nin sistemi eleştirirken kullandığı araçlardır. Filmin ilk bölümünde İsa Peygamber'in aslında hiç yaşamadığı ve eski dinlerden kolajlanmış bir karakter olduğu teorisi ele alınıyor. İkinci bölümde 11 Eylül saldırılarının arkasında Amerikan hükümetinin olduğu iddia ediliyor ve son bölümde de Amerikan bankacılık sisteminin küçük bir banker grubunu zengin ederken halkın çoğunluğunu finansal köleler haline getirecek şekilde tasarlandığı ileri sürülüyor.
Zeitgeist'ın güvenilirliği aslında bahsettiği konulardan değil, bu konuları ispatlama yöntemindeki problemler sebebiyle darbe alıyor. İlk bölümde referans verdiği kaynaklar mitoloji, tarih vb dallarda konunun uzmanları tarafından kabul gören kaynaklardan ziyade komplo teorisyenleri, 1800'lerde yaşamış amatör tarihçiler gibi çok da güvenilir olmayan kaynaklar. Gerçekten de bu kaynaklardan gelen bilgiler teker teker incelendiğinde ve güvenilir kaynaklarla karşılaştırıldığında iddiaların aslında çok da sağlam olmadıkları görülüyor. Bir küçük örnek, bakireden doğduğu iddia edilen ve İsa'nın doğumuyla ilgili hikayeye kaynak olduğu söylenen Yunan-Pers tanrısı Mithras'ın doğumunu araştırdığımızda, Mithras'ın bakireden değil, bir kayadan doğduğunu görüyoruz. İkinci bölümdeki 11 Eylül saldırılarıyla ilgili "kanıtlar"a baktığımızda ise gördüğümüz şey eksik ve çarpıtılmış bilgiler ya da bir çok kez çürütülmüş iddialar oluyor. Son olarak bankacılıkla ilgili komplo teorisi somut kanıtlara dayanmayan iddialardan oluşuyor ve bariz tarihsel hatalar barındırıyor. Örneğin Başkan Woodrow Wilson'ın bankacılık reformundan "yıllar sonra pişmanlıkla kaleme aldığı" söylenen ifadeler Wilson başkan seçilmeden önce seçim kampanyasında söylediği sözlerden oluşuyor. Yani alıntılanan sözler, Wilson başkan olmadan ve pişman olduğu söylenen bankacılık reformu gerçekleşmeden önce söylenmiş. Özetle Zeitgeist'ın ana iddiaları belki doğru olabilir, ama bu iddialarını ispatlamakta başarılı değiller.
Filmin Ekim 2008 yılında yayınlanan 2. bölümü Zeitgeist Addendum ise, tarihsel komplo teorileri yerine ekonomik olaylara eğilen bir yapım. Bu filmde en göze çarpan nokta ise liderliğini Jacques Fresco'nun yaptığı Venüs Projesi isimli "kaynak temelli" ekonomi fikri. Venüs projesinin gerçekçiliği (ya da daha doğru bir kelime olarak 'hayalciliği') bir yana, Dünya'yı daha iyi bir yer haline getirmenin en iyi yolu yanlışlıkları ve yalanları er veya geç ortaya çıkarılacak olan komplo teorilerini gerçekmiş gibi öne sürmek midir? Mantıklı düşünen herkes, bu türden dayanaksız iddiaların en parlak fikrin bile güvenilirliğini azaltacağını ve "dava"ya yarardan çok zarar getireceğini görebilir.
Zeitgeist The Movie gibi dezenformasyon içeren kitaplar ve filmler insanlara "sizin gözünüzü açıyoruz" mesajı verirken aslında yeni bir yalan yutturmaya çalıştıkları için belki de propaganda araçları içerisinde en tehlikelileri ve zararlıları. "Zeitgeist Ne Anlatıyor?" bir çok insanın sorgulamayı akıl etmeden gerçek kabul ettiği komplo teorilerini ve arkasında yatan motivleri ele alan ve yer yer detaylara, yer yer de büyük resme odaklanan bir çalışma. Komplo teorilerinin niye "komplo teorisi" olarak adlandırıldığını ve Zeitgeist "belgesellerinin" gerçekte izleyiciye hangi mesajı vermeye çalıştığını merak edenler için "Zeitgeist Ne Anlatıyor?" dezenformasyon bombardımanına kısa bir ara vaad ediyor.
Emrah Alpat
