Önceki gün yaşama gözlerini yuman, Nobel ödüllü Portekizli yazar Jose Saramago'nun (87) Kanarya Adaları'ndan uçakla Lizbon’a ulaşan naaşı, havaalanında oluşturulan büyük bir kortejle Lizbon Belediye Başkanlığı binasındaki   “Büyük Salon”a konuldu. Saat 12’ye kadar burada ziyarete açık olacak cenaze, akşam üzeri Alto de Sao João Mezarlığı'na defnedilecek.

Yazarın yayıncısı Zeferin Coelho, Portekiz gazetesi Publico aracılığıyla yazarın vefatını dünyaya duyurmuş, son dönemde geçirdiği hastalıktan sonra eski sağlığına hiçbir zaman kavuşamadığını belirtmişti.

Portekiz Başbakanı Jose Socrates, tam adı Jose de Sousa Saramago olan yazarın vefatı için, "Kültürümüzün büyük simalarındandı. Kaybıyla medeniyetimiz bugün fakir kaldı" dedi.

Saramago'nun uzun yıllar üyesi olduğu Portekiz Komunist Partisi de yazarın ölümünün ardından bir açıklama yaparak parti militanlarının, yurtseverlerin, sol güçlerin, Portekiz halkının ve işçilerin yazara en içten hürmetlerini sunduğunu söyledi.

2007’DE İSTANBUL’A GELMİŞTİ

1990’ların başında hükümeti sansürcülükle suçlayarak ülkesini terk eden ve son yıllarını İspanya’daki Kanarya Adaları’nda geçiren yazarın en bilinen eserlerinin başında daha sonradan beyazperdeye de aktarılan “Körlük” geliyordu.

Eserlerinde noktalama işareti olarak sadece nokta ve virgülü kullanan yazar, 2007 yılında İstanbul Şiir Festivali kapsamında Türkiye’ye geldi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin davetlisi olarak bir hafta İstanbul’da kalan yazar, Mephisto Kitabevi'nde düzenlenen bir imza gününe katılıp, Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi'nde de edebiyatseverlerle söyleşmişti.

Komünist ve ateist görüşleri yüzünden sık sık tutucu yönetimler ve Katolik Kilisesi’yle karşı karşıya gelen Saramago, http://caderno.josesaramago.org/ adresinde Portekizce bir blog tutuyordu. Geçen yıl ağır bir zatüre geçiren yazar, Ağustos’ta Edinburg Festivali’ne katılmayı planlıyordu.

YOKSUL BİR ÇOCUKLUK

Lizbon kentinin kuzeyinde, Azinhaga adlı küçük bir köyde yoksul bir köylü ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Saramago, Lizbon’da öğrenim gördü. Öğrenimi sırasında kırsal kesimde çalışmasına rağmen,  ekonomik sorunları nedeniyle okulu bıraktı. Nobel Edebiyat Ödülü’ne değer görüldükten sonra kaleme aldığı kısa otobiyografisinde yazar, gençlik yıllarında yaşadığı yoksulluğu şu sözlerle anlatmıştı: “19 yaşına dek hiç kitabım olmadı. İlk kitaplarımı da arkadaşlarımdan borç aldığım paralarla satın almıştım. Bunlar genellikle Portekizce dilbilgisi kitapları oluyordu. Benim için edebiyatın kapılarını o kitapların araladığını söyleyebilirim”.

Ailesinin isteğiyle makinistlik eğitimi alan Saramago, teknik ressamlıktan redaktörlüğe, editörlüğe ve çevirmenliğe kadar birçok işte çalıştı. Bir yayınevinde, yayın ve üretim departmanında görev yaptı. Diario ve Lisboa gazetelerinde kültür editörü olarak çalıştı. Siyasi yorumlar yazdı. Portekiz Yazarlar Birliği’nin yönetim kurulunda görev üstlendi.

“İNCİL: AHLAKSIZLIĞIN EL KİTABI”

Uzun yıllar boyunca, yasaklanan Komünist Parti’nin üyesi olan yazar, 1974’te ülkesindeki diktatörlüğü deviren devrim hareketine katılmıştı. Kendini “Militan bir komunist” ve “İflah olmaz bir ateist” olarak niteleyen Saramago, ilk kez 1982’de 17. yüzyıl Portekiz’inde geçen tarihsel bir aşk öyküsünün anlatıldığı “Baltasar ve Blimunda” adlı romanıyla üne erişmişti.

1990’lı yılların başlarında,  Portekiz’deki tutucu hükümetin, “İsa’ya Göre İncil” adlı kitabının Avrupa Edebiyat Ödülü’ne adaylığına izin vermemesi üzerine ülkesini terk eden yazar, hükümeti sansür uygulamakla suçlamıştı. Yazarın, İsa’nın Tanrı’nın oğlu olmadığını ileri sürdüğü “İsa’ya Göre İncil” adlı bu kitabı, Vatikan’ın da ağır eleştirileriyle karşılaşmıştı. Bunun üzerine Kilise ile girdiği çekişmede, Kutsal Kitap’ı “ahlaksızlığın el kitabı” olarak niteleyen Saramago, ülkesi Portekiz’i terk ederek İspanya’nın Kanarya Adaları’ndaki Lanzarote’ye yerleşmişti.

FANTASTİK BİR DÜNYA

Saramago, sıra dışı uzunluktaki cümleleri ve kimi zaman sayfalarca süren paragraflarıyla, fantastik ögeler ile bezenmiş bir dünya kurguluyordu. Keskin politik görüşlerinin de önemli ölçüde görünür olduğu bu “büyülü gerçekçi” dünyada yazar, çağdaş dünyada örgütlenme, bir arada olabilme ve iletişim sorunsallarına, “birey” olgusuna odaklanarak dikkat çekiyordu.

TÜRKÇEDE SARAMAGO

Roman, şiir ve denemeleri 25 dile aktarılan Saramago’nun farklı yayınevlerince dilimize aktarılmış pek çok kitabı bulunuyor.

“Umut Tarlaları”, Can Yayınları, 1999, çev. Ayça Sabuncuoğlu.

“Kısırdöngü”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2001, çev. Soner Bilgiç.

“Ressamın Elkitabı”, Can Yayınları, 2001, çev. Şemsa Yeğin.

“Lizbon Kuşatmasının Tarihi”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2004, çev. İpek Babacan.

“Mağara”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005, Sıla Okur.

 “Küçük Anılar”, Can Yayınları, 2008, çev. İnci Kut.

“Manastır Güncesi”, Turkuvaz Kitap, 2009, çev. Işık Ergüden.

“Bilinmeyen Adanın Öyküsü”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009, çev. Emrah İmre.

“İsa’ya Göre İncil”, Turkuvaz Kitap, 2009, çev. Emrah Efe Çakmak.

“Görmek” , Can Yayınları, 2009,  çev. Aykut Derman.

“Not Defterimden”, Turkuvaz Kitap, 2009, çev. Nesrin Akyüz.

“Filin Yolculuğu”, Turkuvaz Kitap, 2009, çev. Pınar Savaş.

“Ricardo Reis’in Öldüğü Yıl”, Can Yayınları, 2003, çev. Saadet Özen.

“Körlük”, Can Yayınları, 2009, çev. Aykut Derman.

 “Yitik Adanın Öyküsü”, Turkuvaz Kitap, 2009, çev. Dost Körpe.

“Kopyalanmış Adam”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010, çev. Emrah İmre.

“Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş”, Turkuvaz Kitap, 2010, çev. M. Necati Kutlu.