“Açıkça anlaşılıyor ki, varolan ifadesini kullanırken, tam olarak ne demek istediğinizi uzunca zamandan beri biliyorsunuz ve hatta ona aşinasınız. Bir zamanlar biz de biliyorduk, ama artık tereddüde düşmüş durumdayız.”

Platon, Sofistes

Varlığın anlamı sorusunu “Ben buna empati sorusu diyorum” diyerek bir kenara bırakan Heidegger Varlık ve Zaman’daki asıl soruya odaklanır; “Varolan ifadesini kullandığımızda aslında ne demek istiyoruz?” işte 1927 yılının başında yayınlanan “Varlık ve Zaman” bu soruya odaklanmaktadır, hem de en temel biçimiyle…

Martin Heidegger’in Varlık ve Zaman’ı 1927 yılının başında dernekteki öğrencileriyle gerçekleştirdiği bir buluşmada “Tıpkı en sevdiği gizli oyuncağını gösteren bir çocuk gibi, tek kelime bile etmeden, beklentiler içinde ortaya bıraktığını” anlatır Hermann Mörchen. Rudiger Safranski’nin deyişiyle “Her şeyin söz konusu olduğu vaadinde bulunan bir başlığa sahip olan” (Rudiger Safranski, Bir Alman Üstat: Heidegger, çev. Ali Nalbant, Kabalcı Yayınevi, 2007) bu eser, dönemin felsefi iklimine bir bomba gibi düşmüştü ve Heidegger bu parlamayı Aristoteles’ten bu yana karanlığa “gömülü” olan  “varlığın ne olduğu” sorusunu yeniden sorarak gerçekleştiriyordu. Muhteva bakımından yarım kalmış olan ancak anlatmak istedikleri bakımından tam da bu yarım kalmışlığın “tamamlanmışlık” olarak karşılık bulduğu Varlık ve Zaman Heidegger düşüncesinde kilit olma işlevini yükleniyordu. Öyle ki bu eserdeki yarım kalan başlıkları sonraki eserlerinde daha ayrıntılı bir incelemeye tabi tutmuş, asıl soru olan varlığın anlamı sorusunu daha anlaşılır hale getirmek içinse ömrünün geri kalanına ihtiyaç duymuştur.

Varlık ve Zaman’ı dramaturjik bir incelemeye tabi tutarsak eserin önsözü ile sonsözü arasında geçen bölümlerin bir yere varmaktan ziyade bir yolda olma hali olduğu söylenebilir. Bu yolun sonunun olması ya da sonunda bizi bir yere götürmesi gerekmez. Önemli olan varlığın ne olduğu sorusunun teşkil ettiği yolda yol alabilmektir ve yolu yol yapan da tam da bu yolda olma halidir. Bu yüzden Heidegger önsözde “Bu risalenin şimdilik kaydıyla hedefi, zamanı her türlü olası varlık anlayışının olası ufku olarak yorumlamak olacaktır” derken, sonsözde “Yoksa bizatihi zaman kendini varlığın ufku olarak mı açığa çıkarmaktadır?” diye sorar. Bu iki cümle aynı anlama geliyor gibi görünüyorsa da farklıdır. Her şeyden önce önsözü yazan Heidegger'le sonsözü yazan arasında muazzam bir fark vardır, zaman içinde yol almanın dayanılmaz ağırlığı… Yolda olma sırasında karşılaştığı durumları anlatmak için Almancanın olanaklarını sonuna kadar kullandığı söylenebilir Heidegger’in. Bu durumu Türkçe çeviride karşılaştığımız gündelik hayatta kullanmadığımız-kullanamadığımız  kavramlardan da anlamak mümkündür. H.Kaan Ökten’ in büyük bir titizlikle dilimize aktardığı  İhtimam-göstermeklik, dünya-içinde-olma, oldum-olasılık, el-altında-olmaklık… bu ve bunun gibi eserde yer alan daha bir çok kavram Heidegger felsefesinin bir yönünü açığa çıkarmaktadır: Fenomenolojik olarak kapalılığı açma kararlılığında olan Heidegger, bu kapalılığı-açarken karşılaştığı zorlukların üstesinden ancak bu kavramlarla gelebilmiştir. Kısacası logos ve hakikat bunu zorunlu kılmıştır. Üniversitedeki dersinde bu durumu anlatırken; "Burada hantal ve belki de çirkin kavramlar sokmak zorunda kalıyorsak, bu benim bir tutkunluğum veya kendi terminolojime âşık olmamdan değildir, olguların kendi zorlamasıdır” der ve ekler "Bunlara takılıp kalınmamalı!” Okuyucu açısından bakıldığındaysa bu fenomenolojik yöntemin okuyucuda bir yabancılaştırma sağladığını söylemek mümkündür. Bir Varlık olarak ben içinde bulunduğum hallerin dışarıdan bir gözle hem de buz gibi kavramlarla tanımlandığını görünce, o en yakınımda olanın aslında en uzak olduğunu anlarım. Heidegger’in de anlatmak istediği budur; Varlık’ın ne olduğunu bu zamana kadar o kadar bilindik ve yakınımızda zannettik ki yüzyıllarca bu soruyu sormadan beklettik ve sonunda o en uzağımızda duran bir soru haline geldi ve şimdi yapılması gereken bu soruyu bulunduğu, içine bıraktığımız karanlıktan çekip çıkarmaktır. Bunu yapabilmek içinse giriş niteliğinde bir irdelemeye gerek duyulmaktadır. İşte Varlık ve Zaman bu irdelemeyi konu alır.

Varlık ve Zaman’da “Girişin girişi” olarak adlandırabileceğimiz ilk kısım Varlık’ın ne olduğu sorusunun açığa çıkarılmasına ayrılmıştır. Aslında Heidegger’in burada yaptığı varlığın ne olmadığını ortaya koymaktan başka bir şey değildir. Bunu yaparken de bu zamana kadar varlığın ne olduğuna ilişkin soruyu sormaya çalışan filozoflarla (Descartes, Kant, Husserl…) uzun bir sohbete girişir ve böylelikle bu sorunun neden bugüne kadar sorulamadığını açığa çıkarmaya çalışır.

Varlık ve zaman’ın İkinci ayrımına metinsel anlamda bakıldığında hem incelediği konu hem de buna uygun olan anlatım şekli açısından birinci ayrımdan ayrıldığını söylemek mümkündür kanımca. Her şeyden önce bu bölüm düzyazısı itibari ile zamansal bir okumayı talep etmektedir okuyucudan. Metin yapısı olarak barındırdığı hareketlilik aynı zamanda sahihliği de içinde taşımakta ve okuyandan da böyle bir sahihliğe yaraşır bir okuma talep etmektedir.

Genel olarak Varlık ve Zaman’ın yapısına bakıldığındaysa en önemli nokta eserin bir soruyla bitiyor oluşudur. Ancak buradaki soru herhangi bir soru değildir. Varlık ve Zaman ilintisini açığa çıkarmaya yarayan ve aynı zamanda ikisinin özdeş olmadığını ortaya koyan “Yoksa bizatihi zaman, kendini varlığın ufku olarak mı açığa çıkarmaktadır?” sorusu okuyucu için ilk bakışta bir hayal kırıklığı gibi görünse de yazarla yapılan bir işbirliğidir de aynı zamanda. Başta belirttiğimiz gibi eğer Heidegger’in düşüncesini bir “yolda olma” hali olarak belirlersek Varlık'ın ne olduğuna dair soruya yönelik çıktığımız yolculukta birlikte-oluşumuzun sonlandığının ama yolun bitmediğinin en önemli göstergesidir bu soruyu sorması. Çünkü sahih olarak bu soruyu düşünme, herkesin kendi başına katetmesi gereken bir yoldur. Refakat bitmiştir… 

Ani Ceylan Hazinedar