Bu satırların yazarı gibi seksenine merdiven dayamış ve kendince dolu dolu yaşamış kıdemli bir okuru, konusuyla şaşırtacak az roman vardır yeryüzünde... Okuyucu “konusuyla” dediğimi bir tarafa not etsin. Yoksa anlatımıyla, anlatımındaki incelikle en sıradan konuyu bile sıcak bir yaz günü, ev yapımı buz gibi bir limonata tadıyla sunan yazarlar elbette her zaman var olacaktır.

Edebiyat tapınağının kıdemli gardiyanlarının hep küçümsediği polisiye roman ise genellikle yukarıdaki değerlendirmemin dışındadır; her zaman sizi konusuyla da şaşırtan bir polisiye roman yazarı karşınıza çıkar. Polisiye roman belki de okuyucunun ondan sessiz sedasız beklediği işlevi, dolu dolu yerine getirdiği için bu böyle... O işlevse “kaçış zevkini” verme. Hele bugünlerde; birçok kişinin, birçok olay ve gelişmenin bir kere daha dönüp bakmaya bile değmediği bugünlerde hepimizin kaçmaya, bütün bu zırvalıkları unutup polisiye romanın sihirli halısına binip başka âlemlere gitmeye gereksinimi yok mu? Tabii gerçekten “muamma içeren suçu” anlatan polisiye öyküleri ve romancıları kastediyorum.

Gribin beni yere serdiği hafta okuduğum bir polisiye roman, Gülce Başer’in ilk polisiye romanı olan Bir Ceset Bir Söz beni çok şaşırttı; hem konusuyla hem de çizdiği ilginç Nihal karakteriyle. Gülce Başer kitaptaki tanıtım yazısından anladığımız kadarıyla ilginç biri olmalı... Boğaziçi Üniversitesi’nin İşletme bölümünden mezun olmuş ama yıllarını ömür törpüsü bir bankada yahut benzer bir kurumda geçirmek yerine şiir yazmış, şiir üzerine yüksek lisans yapmış ve de kadim edebiyat dergimiz Varlık’ta çalışmış. En olgun yaşında da ilk polisiye romanını kaleme almış.

Bilinen bir gerçeği yinelemek isterim; kadınların edebiyat içinde en başarılı oldukları alanlardan biri polisiye romandır. Klasik polisiye edebiyatın gelmiş geçmiş en büyük kalemi Agatha Christie bunun en güzel örneği değil midir? İncil ve bir zamanlar her Çinliye zorla okutulan Mao’nun Kızıl Kitap’ından sonra bütün dünyada en çok okunan kitaplar Christie’nin romanlarıdır. Hâlâ da yeni baskıları yapılır ve yeni kuşaklar bunları keyifle okur. Düşünün tam 128 dile çevrilmiş ve en kötümser tahminle 500 milyon adet satmıştır. Bu yüzdendir ki yeni polisiyeleri okurken,yazarı kadınsa daha dikkatli olurum. Gülce Başer’in Bir Ceset Bir Söz’ünü okurken de okumaya böyle bir “ön niyetle” başladım ve tam anlamıyla keyif aldım ve yazara kızdım: Bugüne kadar niye bekledin? Böyle marifetli, ironik ve iyi kurgu yapan bir kalemin var da niye daha önce yazmadın? Ahmet Haşim’de, bilemedin Asaf Hâlet Çelebi ile Turgut Uyar’da kalmış bir şiir okuru olarak senin yazdığın şiiri kıymetlendirmem mümkün değil ama, hiç övünmeden söylüyorum, yazdığın polisiye roman hakkında konuşabilirim... Neden dersen; edebiyat tapınağının kadim gardiyanlarının hiç önemsemediği bu cazip edebiyat koluna ait ülkemizdeki ilk kitabı hem de sahafların tabiriyle tuğla gibi (!) iki cilt kitabı yazdım ve 65 yıldır keyifle polisiye roman okurum ve bu konuda kıymet hükümleri oluşan ve de düşünen biriyim. Neyse ki çok gençsin ve lütfen polis romanı yazmaya devam et.

Başarılı bir karışım

Polisiye roman eleştirisi yaparken romanın konusunu anlatmak okuyucuya haksızlık olur; ama birkaç söz söylemek zorundayım. Kadın polisiye roman yazarları, genellikle, Anglosaksonların “Whodunit” dedikleri (benim “Katil kim?” türü dediğim) türde yazarlar. Gülce Başer’in asıl özgünlüğü, yazdığı romanın bu tür ile gizli servisleri konu alan casus romanlarının başarılı bir karışımı olması.

Roman geleneksel bir başlangıçla, bir cinayetle başlıyor; başkahramanımız Nihal, kocası Ahmet’i evlerinde öldürülmüş buluyor. Kurgu gayet başarılı ilerliyor; cinayet masasından iki komiser, Özlem ve Hakan geliyorlar; geleneksel incelemeler ve sigortacı bildiğimiz Ahmet’in üst düzey bir istihbaratçı olduğunu öğrenmemizle yapıt hız kazanıyor. Müstakbel okuyucu hiç merak etmesin başka bilgi vermeyeceğim ama başkahramanımız Nihal’e dikkat etmelerini söylemekle yetineceğim. Nihal sıradan bir kadın değil; okumuş, kıymet hükümleri oluşmuş, ölesiye 54sevmesini bilen biri ama özgünlüğünü yalnız bunlar teşkil etmiyor; kocasının eski karısıyla sıkı dost olabilmeyi de başaran biri o.

Yukarıda da değindim gibi, 65 yıldır polisiye roman okurum; Türk polisiye edebiyatında Nihal kadar çarpıcı bir kadını bir tek romanda, Peyami Safa’nın Server Bedi adıyla yazdığı, kadri kıymeti bilinmemiş küçük bir başyapıt olan Selma ve Gölgesi’nin kahramanı Selma’da görmüştüm.

Yapıtın bir başka başarılı tarafı, gizli servis elemanlarının ruh durumlarını anlatışı; sanki Gülce Başer eski bir MİT mensubu. Kadim dostum Osman Aysu da bu işi iyi yapar ama neredeyse bütün yaşamı gizli serviste geçmiştir onun. Özgün ve çarpıcı Nihal bir tarafta, gizli servis savaşları diğer tarafta, polisiye kurguyu o kadar iyi sürükleyip götürüyor ki, iyi polisiye romanlar için söylenen “Bitirmeden uyku yok” sözü Gülce Başer’in romanı için aynıyle vâki...

Sonuç olarak Gülce Başer’in yapıtı, polisiye roman seven veya “kaçış zevkini” doyasıya tatmak isteyen okuyucuya hararetle önerilecek bir roman. Şunu da vurgulamak istiyorum; toplumsal romanın son yıllarda unutulup giden işlevini polisiye romanın üstlendiği tespitini Gülce Başer’in romanı da doğruluyor. Yazarımız ukalalık etmeden, nutuk atmadan romanında başörtüsü meselesinden dergahlara, hızla değişen kıymet hükümlerinin erozyona uğramasına da, gerek Nihal’in kişiliğinde gerek başarıyla çizdiği bitmiş, tükenmiş ama yine de bir şeyler yapmak için çalışan polis ve gizli servis elemanlarının dili ve hareketleriyle iletmesini biliyor.

* Görsel: Emre Karacan