Latin Amerika edebiyatının en büyük isimlerinden Juan Carlos Onetti ile çok geç -2015 yılında- tanışmıştık; Tersane romanıyla... Romanı okuyanlar, gecikmenin bizim açımızdan ne denli önemli bir kayıp olduğunu fark etmişlerdir. Dolayısıyla, Alakarga Yayınları’nın geçtiğimiz günlerde Onetti’nin Yarın Başka Bir Gün Olacak adlı hikaye kitabı ile Veda Ederken (1954) ve Artık Fark Etmediğinde (1993) romanlarını art arda yayımlaması, bu açıdan çok sevindirici oldu.

Juan Carlos Onetti, Yarın Başka Bir Gün Olacak’taki hikayelerinde, “bazen yaşlı bir kadının torununa benzettiği çocuklardan gördüğü vefasızlığı bazen yakınları ölen insanların kederli hallerinden faydalanıp zengin olan bir adamı bazen de arzu ve tutku dolu bir aşkın ufacık bir şeyden bitişini anlatıyor.” Kitapta yer alan on bir hikayesinde Onetti’nin belli başlı temalarını bulabilirsiniz: “ötekiyle iletişimsizliğin yarattığı bıkkınlık; bunun bireyde yarattığı düş kırıklığı ve yalnızlık duygusu; bu denkleme aşkı dahil etme arayışları; saf genç kızın kaçınılmaz olarak bozulması; gerçek hayattaki planların, düşlerin peşinden gidilerek değiştirilmesi, bu düşlerin, arka arkaya gelen bütün tatminsizlikleri aşma amacıyla çağırılması”... Kitabın “Sonsöz”ünde ise çevirmen Münir H. Göle’nin Onetti’yi anlatan yazısı yer alıyor. Eğer okuyucular bu kitabın “Sonsöz”ü ile birlikte Tersane romanının sonuna eklenen “Onetti Üzerine” yazısını okumaya vakit ayırırlarsa yazar hakkında kapsamlı bilgi sahibi olabilirler.

Onetti’nin yazarlık kariyerinin ilk döneminde yazdığı Veda Ederken isimli kısa romanında da varoluşun yükünü taşımakta zorlanan insanlar ve temaya ugun bir mekan var; bir senatoryumun kenarında konuşlanmış, bir bar ve birkaç evden ibaret ıssız bir kasabadayız. Anlatıcı, buraya tedavi ya da dinlenme maksadıyla gelmiş -bir zamanlar ünlü bir basketbolcu olan- karizmatik bir adamın son günlerini gözlemliyor. Ancak anlattıkları adamdan ziyade adam hakkında söylenenlerden ya da adamı ziyaret eden iki kadın üzerinden parçalanmış görüntülerden oluşan gözlemler, ki aslında adamdan ziyade anlatıcının ruh halini yansıtıyorlar...

Yazarlık kariyerinin ve Santa Maria hikayelerinin sonuncusu olan Artık Fark Etmediğinde ise, Onetti’nin en iyi romanları arasında sayılıyor. Bu romanında karısı tarafından terk edilen, hayatla çok da bağı kalmamış bir mühendisin gazetede gördüğü, “İhtirasları hiçbir sınır tanımayan ve seyahat etmeye hazır bir adam için iş teklifi” ilanıyla başlayan serüvenine tanıklık ediyoruz. Santa Maria’da inşa edilen bir barajın yapımında çalışmayı kabul eden adam Montevideo’dan ayrılır ve yeni bir hayata başlar. Buradaki hayata uyum sağladıkça kendi hayatı kökünden değişecektir...

Onetti’nin evreni; Santa Maria

Yirminci yüzyıl başlarında Latin Amerika edebiyatında “toprağın ve tropik ormanların büyük romancıları” diye nitelenen ve “büyülü gerçekçilik” tarzında eserler veren yazar kuşağının aksine, Onetti’nin romanları kentte, Santa Maria’da geçer. İlk kez 1949’da yayımlanan La Casa en la Arena kitabında ortaya çıkan bu hayali kent -ya da şehir evren- Montevideo’nun bir izdüşümüdür aslında. Daha sonra kaleme aldığı “Santa Maria üçlemesi”nde olgunlaşacak ve yazarın pek çok hikaye ve romanının mekanı olacaktır.

“Hayali kent” dedim, ancak tam burada kendisi de hayali kentler yaratmış bir yazara - Geceleri Daireler Çizerek Yürürüz ve Kayıp Kentin Radyosu romanlarıyla tanıdığımız Daniel Alarcon’a- kulak vermekte yarar var: "Düşlenmiş ya da gerçek dışı dekorlardan sanki belirli yerler değilmiş gibi söz edersek bence edebiyatın gücüne haksızlık etmiş oluruz. Faulkner’in Yoknapatawpha İlçesi’ni ya da Juan Carlos Onetti’nin Santa Maria’sını düşünün; Gabriel García Márquez’in Macondo’sunu, ya da Toni Morrison’un Lorraine, Ohio’sunu. Bu yerler benim için ve diğer okurlar için, gidebileceğiniz yerler kadar gerçektir. Yazarların bir kozmoloji ve bir dekor ve bir evren yaratmasının nedeni, böyle yapmanın size gerçeği yaratma özgürlüğü vermesidir." Onetti’ye gerçeği yaratma özgürlüğünü veren işte o Santa Maria’dır. Nostaljinin gücüyle yaratılmış bu hayali evrende “yalnızlığının en temel, en yalın haliyle” yüzleşme fırsatı bulacaktır. “Her kişi hakikati kendi içinde arar, hakikatin bulunabileceği tek yer orasıdır, sanat eserini de hep düş kırıklığıyla sonuçlanan tüm o yapıp ettiklerimiz oluşturur. Bizim dışımızda hiçbir şey ve hiç kimse yoktur” fikrini benimsemiş, Nietzsche’nin sanat üzerine bir düşüncesine atıfla, “Edebiyat upuzun bir itiraftır,” demişti Onetti. Yazdıklarının hem öznesi hem nesnesiydi. Kendi varoluşunu birçok hikaye ve romanla inşa ettiği Santa Maria kentinin insanlarıyla bütünleştirmişti. Onetti’nin düş gören, ama hep düş kırıklığına uğrayan, yitik, yabancılaşmış, karamsar ama kaygısız, sürekli bir haysiyet arayışındaki insanları işte bu katartik anlayışın sonucudur. Kısacası Onetti, “kahramanlarıyla tuhaf bir ilişki, neredeyse bir bağımlılık ilişkisi halindedir. Onun için ne manzara ne mesaj önemlidir, tek önemli olan ‘ruhların hikâyeleri’dir. Bu hikâyeler onları dile getiren kelimelerde yaşarlar.”


Ruhlarıyla birlikte insanları, insanlarıyla birlikte evleri, sokakları ve batakhaneleriyle bu şehir evreni -yani Santa Maria’yı- gerçekten de kelimelerle inşa etmiştir Onetti. Kelimelere ve üslubuna tutkuludur. “Kullandığı şaşırtıcı, özgül sıfatlar, anlatılarındaki nesne, kişi ve durumlara hem paradoksal hem de içinde bulundukları evrenle tutarlı nitelikler verir. Maddi olanın yerini alan ifade veya doğurduğu netice, yazarın kurgu kişilerini soyutlama niyetiyle birleşir. Bir noktadan sonra fantazmalar yüzlerini kaybeder, belli bir hedefe kitlenmenin verdiği güvenle hareket etmeye başlarlar.” Kendini anlatının gücüyle keşfeden, kurtuluşunu anlatılarda bulan bir yazar olarak Onetti, “yaşıyorum çünkü yazıyorum,” diyecek kadar edebiyata bağlanmıştı. Son romanı Artık Fark Etmediğinde’yi bitirdikten ve yazmayı bıraktıktan kısa bir süre sonra yaşama veda etti.

Görsel: Onur Aşkın

SabitFikir arşivinden ek okuma: Geç kalınmış bir başyapıt