Akıl hastanesi, hapishane, “kamp”, bakımevi, huzurevi, düşkünlerevi, belki bazen insanın kendi evi… İnsanın toplu olarak koğuşlara, yatakhanelere ya da tek başına, tamamen tecrit edilerek hücreye kapatılmasının türlü nedenleri ve kapatıldığı bu yerlerin farklı isim ve işlevleri olabiliyor. Ne isimle anıldıklarının pek bir önemi yok; öyle ki, isimleri süslenip püslense de, kapatılanlar huzursuzsa hiçbir şey göz boyamaya yetmiyor.

Küba’nın unutulmuş yazarı Guillermo Rosales, otobiyografik öğeler taşıyan romanında, bu kapatılma yerlerinden birini –romanının başlığına da taşıyarak– “Felaketzedeler Evi” olarak anıyor. Çünkü onun metninin anlatıcısı/kahramanı William Figueras, daha bakımevine varmadan bile huzursuz: “Dışarıda bakımevi diyorlardı oraya, ama mezarım olacağını biliyordum ben.” İşte ilk sayfada, “bundan iyisi can sağlığı” diyen halası tarafından mezarına götürülürken tanışıyoruz onunla.

William Figueras’ın bakımevi günlerini okuduğumuz bu kısa anlatıda, sürgün olma durumu da “düşkün” olma durumu kadar altı özellikle çizilen bir husus. Figueras’ın, bakımevi diye anılan bu berbat yere düşmesi onun tek “felaket”i değil. Felaketler, onun Kübalı bir sürgün olmasıyla çiftleniyor. Ancak onun sürgünlüğü Küba’dan ayrılıp Miami’ye gelmesinden, yani yurdundan uzakta ya da vatansız olma durumundan da ibaret değil. Roman kahramanının daha ilk başta ortaya koyduğu düşünceler onun sürgünlüğünün vatansızlıktan fazlası olduğunu, içinde bulunduğu ruhsal sürgünü ve sıkışmayı/kapatılmayı gösteriyor: “Altı ay önce Küba adasının kültüründen, müziğinden, edebiyatından, televizyonundan, spor faaliyetlerinden, tarihinden ve felsefesinden kaçarak kapağı attığım Miami’de kapılandığım deliler koğuşu sayısı üçün üzerinde olmalı. Siyasi sürgün değilim. Topyekûn sürgünüm. Başka bir yerde, sözgelimi Brezilya, İspanya, Venezüella ya da İskandinavya’da doğmuş olsaydım oranın sokaklarından, limanlarından ve çayırlarından da kaçıyor olurdum diye düşünüyorum bazen.”

Anlatıcının iç huzursuzluğunu gösteren bu satırlar bir yana, rüyalarından sızanlar (tabuttaki Fidel Castro örneğin), onun, ne yaşadığı yerin tarihiyle ne de kendi geçmişiyle hesaplaşamadığını ve onu bakımevine, biz okurlarıysa “kapatılma” meselesine “düşüren” temel meselenin bu hesaplaşma süreci olduğunu hissettiriyor. Ve anlatıcının/anlatının huzursuzluğu, bıkmışlık, sıkışmışlık hissi okura doğrudan ulaşıyor.

“İyileşme arayışı”

Kitabın son sayfalarındaki Ivette Leyva Martinez’in değerlendirme yazısında aktarıldığına göre, yazarının da kabul ettiği üzere, “nefretle yazılan bir roman” bu. Yazar öfkesini, hıncını, felaketini, –yine Martinez’den alıntılayacak olursak– “gerçekliği bir felaket olarak algıladığı”nı ortaya koyuyor, kabul ediyor. Karakteri William Figueras’ın bu sevgisiz, hırçın, vazgeçmiş “anti-kahramanın” ustalıklı portresini önümüze seriyor Guillermo Rosales. Bunun aslında bir otoportre sayılacağı da aşikar. Felaketzedeler Evi’nin kadın konuklarından Francis’in çizdikleri gibi sade ve kendini/özünü dolandırmadan anlatan bir oto/portre. Francis’in çizimleri arasında gördüğü kendi portresini tarif ederken şöyle diyor anlatıcı/kahraman Figueras: “Bakımevinin bütün sakinleri var. Hepimizi çizmiş: İşte (…) nihayet, hem sert hem de hüzünlü çehresiyle bendeniz. Muhteşem! Hepimizin ruhunu koymuş ortaya.”

Francis’le tanışıp onunla beraber olduktan sonra kapıldığı hayaller, yeniden özgürlüğü düşlemesi ve başına dert/bela açma ihtimaline rağmen bunun için adım atması ancak Francis’i kaybettiğini anlayınca tekrar bakımevinde kalakalması karakterimiz Figueras’ın gelgitli ruh halinin izlerini takip etmeye vesile oluyor ve aslında Figueras’ın “iyileşme arayışı”nı da gösteriyor. Kitabın sonundaki değerlendirme yazısında Martinez’in aktardıklarıysa, bir kere daha yazarın kahramanıyla benzerliğini ortaya koyuyor. Yazar Guillermo Rosales’in kendisini sağaltma çabasına dair bu yazıda aktarılanlardan bir kısmı şöyle: “Barut fıçısı gibiymiş. Küçümsemeye varan kırıcılığından, alınganlığından, karşısındakine vurmaya kadar giden hırçınlığından, kimi zaman bunu kendisine en yakın insanlara bile yaptığından söz ediyorlar. Ertesi gün bunu yaptığından pişman olur, bunu yaptığı insanın kapısını çalarmış. Izdırap çekiyor ama kendisini sağaltmayı beceremiyormuş. Belli aralıklarla şizofreni krizleri geçiyormuş…”

Yazar Rosales için de, kendi yaşamından yola çıkarak anlattığı bu “hayat hikayesi”nin kahramanı Figueras için de sorulacak sorular benzer. Kendisini ziyarete gelen tek arkadaşıyla Hemingway’in diyarlarına yolculuk hayalleri kuran, İngiliz şairleri okuyan, resimle ilgilenen, içindeki öfke ve hınç yer yer şiddete dönüşen William Figueras’ın yeri “Felaketzedeler Evi” mi olmalıydı? Peki yetenekli bir elden çıktığı belli olan bu oto/portrenin çizeri, William Figueras’ın yaratıcısı Kübalı Guillermo Rosales, ızdıraplarını “kaçıklar” diye andığı insanların mukimi olduğu berbat bir “bakımevi(!)”nde mi sağaltacaktı.

Görsel: Muhammed Ali Üzen