Yalnızlığın pek çok yönü var. Ama edebiyatla yalnızlık birlikte anıldığında, aklımıza öncelikle yazarın kişisel yalnızlığının gelmesi dışında bir seçeneğimiz var mı acaba? Benim aklıma başka türlüsü gelmiyor.

Bu, onun “başkalarından farklı” bir insan olduğunu gösterir mi? Elbette hayır. Kişinin sınırsız yalnızlığından söz edilecekse, önceliği, söz gelimi sokak insanlarına vermemiz gerekir herhalde.

Her sabah, işe gitmek için, Taksim’den Galatasaray’a yürüyorum. Bu zorunluluk sekiz yıldan bu yana değişmedi. Doğal olarak İstiklal Caddesi’nde yaşayan evsizleri de bir bir tanıyorum. Hemen söyleyeyim; zor, hatta korkunç koşullara dayanmaları, dayanabilmeleri ya da dayanamamaları bir yana, zaman zaman onların bizden daha şanslı olduklarını da düşünüyorum. Her sabah aynı saatte aynı iş yerine gitmek üzere aynı kaldırımları tepmek zorunda olan benim gibi hayat mahkumlarını düşünecek olursanız, hangimizin hayattan daha çok sıkıldığını da çıkarabilirsiniz. Bu konuda hümanist ya da idealist olmayacağım. Evsizlerin çoğunun sokağı tercih ettiklerini ve bu anlamda kararlı olduklarını gözlemledim. Bence bu özel insanlara acımak için fazlasıyla konformist olmak gerekiyor bu nedenle.

Ve işte tam konumuza uygun bir manzara: Geçenlerde, son sekiz yıldan bu yana olduğu gibi yine Taksim’den Galatasaray’a yürüyordum. Yeni Çarşı Caddesi’nin girişinde, bir dükkanın önünde bir evsiz kıvrılmış uyuyordu. Yanında bir bira şişesi, kirden muşambaya dönmüş montunun cebinde de bir kitap vardı. Ne yazık ki kitap ters duruyordu, yani arka kapağın bir kısmı görünüyordu yalnızca. Tabii, ne okuduğunu merak ettim. Ancak, rahatsız olmasından korktum; ayrıca, dediğim gibi, uyuyordu.

Birkaç gün sonra, yine aynı saatte, yani sabah saat yedi sıralarında, aynı yerde, evsizi yine gördüm. Yine uyuyordu. Yanında yine bir bira şişesi ve montunun cebinde yine bir kitap vardı. Ama bu kez şanslıydım; kitabın ön yüzü görünüyordu. Özdemir Asaf’ın bir kitabıydı bu: Yalnızlık Paylaşılmaz.

Bu anlattığım belki çok ender rastlanacak bir şey, bir tesadüf gibi gelebilir size. Ama salt yalnızlık, gözlenebilir. Elbette yalnızlık; insana özgü, bir varoluş biçimi olarak kavramlaştırılan yalnızlık, çoğunlukla soyut bir kavramdır. Yani bir kişinin, arkadaşları orada olmadığı için yalnız olmasının ve can sıkıntısı içinde bulunmasının bizim burada sözünü ettiğimiz “yalnızlık”la ilgisi yoktur. Aile arasında kendini yalnız hissettiği -sırf onlarla anlaşamadığı- için canı sıkılan, kitap okumaktan sıkılan (çünkü kitap okumak da bir yalnızlık biçimidir), derste canı sıkılan, -örnekleri çoğaltabiliriz- tüm bu nedenlerle kendini yalnız hisseden genç kuşağın, bu sorununa çare çoktan bulundu bildiğiniz gibi: Cep telefonları. Bu nedenle bu tür yalnızlıklar esas olarak benim ilgimi çekmiyor.

Ancak, bizim şiirsever evsizimizin yaşadığı salt yalnızlık duygusunu da işte böyle, zaman zaman gözlemleyebiliriz. Bu, içeride yaşanan kabarmanın dışarıya taşması gibi binde bir olabilecek bir şey kuşkusuz. Bu nedenle, Yalnızlık Paylaşılmaz’ın gözle görülür olmasında uykunun da payı inkar edilemez.

Kalabalıklar içerisinde insanın kendini yalnız hissetmesi, edebiyatın baştan beri ilgilendiği bir konu. Hangi yazar yalnızlık üzerine ne söylemiş, unutulmaz yalnızlar kimlermiş, bunları hepimiz elbette biliyoruz. Hatta bu işin biraz bıkkınlık verdiği bile söylenebilir. Yine de hiç unutamadığım iki öyküyü hatırlatacağım size. Bu özel öykülerin adını anmadan olmaz, diyerek.

İlki, Edgar Allan Poe’dan: Kalabalıkların Adamı. 1840 yılında yazmış Poe, öyküyü. Anlatıcı, Londra’nın işlek caddelerinden birinde bir kafede oturmuş yoldan gelip geçenleri izlemektedir. Sayısız, türlü türlü insan var. Öykünün anlatıcısı, gördüğü görebildiği herkese bir kişilik, bir mizaç biçiyor. İşte şu herif sinirli biri; muhtemelen terzilik yapıyor ve kalantorun birine çok kızmış durumda... Bunun gibi, gördükleri hakkında karakterler, hikayeler uyduruyor. Ve kalabalıkta herkesin kendisini nasıl yalnız hissettiğini anlıyor. Koca Londra’da herkes yalnız, güya mahşeri bir kalabalık var ama herkes yalnız... Bir ara, yoldan yaşlanmaya yüz tutmuş bir adam geçiyor. Sıska, hasta görünümlü bu ihtiyarı görünce, anlatıcımız doğaüstü bir varlık görmüş gibi, tıkanıp kalıyor. Hiçbir şey gelmiyor aklına. Ona ne bir karakter biçebiliyor, ne bir meslek ne de herhangi bir şey… Ve onu takip etmekten alamıyor. Akşama dek, yorgunluktan bitene kadar onu takip ediyor. İhtiyarın, hiçbir şey yapmadan, amaçsızca kalabalıkta dolaştığını görüyor. İşte bu, “kalabalıkların adamı”dır. Kalabalıksız yapamaz. Varlığı o kalabalığa bağlıdır; bu nedenle kalabalıklar içinde kendini yalnız hissettiği de söylenemez. Ve yine bu nedenle onun ne menem bir kişi olduğu hakkında tahmin yürütmek zordur. Poe, öykünün başına La Bruyere’den bir dize almış, şöyle diyor Bruyere: Yalnız olamamak gibi büyük bir talihsizlik...

Gerçekten, “kalabalıkların adamı”na bakınca, yalnız olamamanın kimi zaman büyük bir talihsizlik olabileceğini görebiliriz. Poe, kalabalığa bağımlı, yalnız olamayan kimselerde suça yatkınlık görüyor; hikayesi hakkında fikir yürütemediğimiz insanların suça eğilimli olabileceğini düşünüyor besbelli. Bu çıkarımların doğruluğu su götürür elbette. Yine de, insan şu sonuca varıyor: Yalnızlık, kişinin kendisine bir hikaye kurmasını sağlıyor. Kişi, kendi yalnızlığı içinde kendi hikayesini örüyor. İşte kalabalığa bağlılıktan da ancak o zaman kurtuluyor. Bana göre, gayet parlak bir yorum.

İkinci öykü, bizden. Sait Faik’in Haritada Bir Nokta'sı... Öykücü, adada rastladığı balıkçıları gözlemliyor; genç bir balıkçının uğradığı bir haksızlığa tanık oluyor böylece. Sonunda, adanın sokaklarında yalnız dolaşmaya kararlı bu öykücü, tanık olduğu haksızlığı yazmadan edemiyor:

“Söz vermiştim kendi kendime: Yazı bile yazmayacaktım. Yazı yazmak da bir hırstan başka ne idi? Burada namuslu insanlar arasında sakin ölümü bekleyecektim; hırs, hiddet neme gerekti? Yapamadım Koştum tütüncüye, Kalem, kağıt aldım. Oturdum. Adanın tenha yollarında gezerken canım sıkılırsa küçük değnekler yontmak için cebimde taşıdığım çakımı çıkardım. Kalemi yonttum. Yonttuktan sonra tuttum öptüm. Yazmasam deli olacaktım.”

Bu durumda, edebiyatımızın yalnızlık üzerine en güzel sözlerini söylemiş Sait Faik, kalabalıklar içerisinde yalnız olmanın, bu sayede bir hikayesi olmanın insana verdiği hüzünlü mutluluğun da öyküsünü yazmış olmuyor mu?