Yazar Ayfer Tunç yazar örgütü Pen International için bir yazı kaleme aldı.

"Doğudan Yükselen Edebiyat" başlıklı yazısında Tunç, Türk edebiyatının Batı''dan bakıldığında nasıl algılandığını, bunun yanında Türkiye'de "gerçekten" olan nelerin olup bittiğini ve Batı'daki edebiyat dünyasına yönelttiği eşitlik talebinden söz ediyor. "Benim kuşağımda da, genç kuşakta da ciddiye alması gereken, durgunluk içindeki bir edebiyatı hareketlendirecek nitelikle eserler yazan azımsanmayacak sayıda Türk yazar çalışıyor." diyen Ayfer Tunç'un yazısını Türkçe olarak yayımlıyoruz.

"Doğu’dan bakıldığında Batı’nın, Batı’dan bakıldığında Doğu’nun başladığı bir ülke olan Türkiye’de, yaşadığımız çağın olumlu/olumsuz tüm dinamiklerini içeren, canlı, heyecanlı, kuvvetli bir edebiyat ve bana ümit veren bir genç yazarlar kuşağı var. Ama eskiye göre daha az önyargılı, daha fazla meraklı ve iştahlı olmakla birlikte, yine de “oryantalist” unsurlar içeren Batılı bakış açısının göremediği -görmek istemediği- bir edebiyat bu.

Üzülerek söylemeliyim ki, özellikle Batılı yayıncılara dolayısıyla okurlara da egemen olan bu yeni oryantalist anlayış bizden ve bizim doğumuzdaki ülkelerden, 20. yüzyılın Batılı yazarları tarafından olgunluğun zirvesine taşınmış, nitelikli bir edebiyatın seçkin ürünlerini beklemiyor. Batılı okurlar bizden onların Batılı, bizim Doğulu olduğumuzu daha net gösterecek, kendilerini iyi hissetmelerini sağlayacak romanlar yazmamızı bekliyorlar. Pek çok pratik ve somut örnek bir yana, bunu eğilimi kendimizden biliyorum. Biz de öyleyiz. Biz de kendi doğumuzdan bunu bekliyoruz, çünkü günümüzde her toplum kendi doğusuna az ya da çok oryantalist bir bakışla yaklaşıyor.

Osmanlının Batılı okurlara çok çekici gelen tarihinden, akıl almaz bir yoksulluktan, Müslüman dünya ile Batılı yaşam biçimi veya etnik kimlikler arasındaki derin çatışmalardan, törelerin ve geleneklerin mahvettiği hayatlardan bahseden romanlar yazıyorsanız Batılı yayıncıların ilgisi uyanıyor. Müslüman olduğu veya tersine batılı bir yaşama biçimini benimsediği için acı çeken kadın hikayeleri anlatıyorsanız kapılar çabucak aralanıyor. Bu temalar hiç şüphesiz edebiyatın kapsamı içindedir. Ama sorun şu ki, Batılı yayıncılar bu temaların oldukça klişe, kaba, sıradan okurun hiç kafa yormadan okuyacağı örnekleriyle daha çok ilgileniyorlar.

Oysa Türkiye’de, Batı’nın beklentilerini karşılayacak eserlerin yanı sıra, evrensel ölçütlerle değerlendirilmesi gereken, dünyanın ve Türkiye’nin dününe ve bugününe derinlikle bakan, gerçek bir edebiyat var. Goethe’nin “Welt Literatür” kavramıyla tanımladığı, dünyanın ortak hazinesi olan bir edebiyat anlayışının içinde yer alması gereken yapıtlar yazılıyor. Bu edebiyat Müslüman, Batılı, köylü, kentli, azınlık, kadın, erkek ve benzeri kimliklerin ötesinde insanın ta kendisiyle, varoluşuyla, ontolojisiyle, felsefesiyle, zihniyle, bilinçaltıyla ve her türden kimliğiyle ilgileniyor. Böyle metinler yazan Türk edebiyatçılar üst düzeyde bir kurgu anlayışı, nitelikli anlatı teknikleri kullanıyorlar.

Yıllarca “genç yazar” olarak anıldım. Elli yaşıma bir kala, arkamızdan gelen genç kuşağın bizden daha atak, daha yenilikçi, cesur ve dünyayla bütünleşmiş olduğunu görmek beni sevindiriyor. Biz -benim kuşağım- Türkiye’de demokrasiyi paramparça eden 12 Eylül 1981 askeri darbesinin altında ezildik. Hepimiz ağır hasar aldık, bu nedenle toparlanmamız uzun sürdü. Demokrasinin hala ağır sorunlarla yaralandığı, ifade etme özgürlüğünün budanma çabalarının sonunun gelmediği bugünkü Türkiye’nin genç kuşağı bizim deneyimlerimizden olumlu yönde yararlanıyor. Pek çoğu kısır ideolojilerin sınırlarını aşarak, dünya yazarı olarak söz alıyorlar. Bu nedenle benim, hem kendi hem kuşağım genç kuşaklar adına Batı’nın edebiyat dünyasından eşitlik talebim var. “Welt Literatür” hepimizin, biz de bunun asli bir parçasıyız.

Elbette Türkiye’de yazılan her yapıtın üstün bir değeri olduğunu söyleyecek değilim, ama şunu söyleyebilirim: Benim kuşağımda da, genç kuşakta da ciddiye alması gereken, durgunluk içindeki bir edebiyatı hareketlendirecek nitelikle eserler yazan azımsanmayacak sayıda Türk yazar çalışıyor.  Genç kuşağın önde gelenleri, dünyada üretilen nitelikli edebiyata vakıflar, yakından izliyorlar, anlamak ve yorumlamak için çaba sarfediyorlar. Çoğu kadın üstelik. Genç ve akıllı kadınlar. Kimi dindar, kimi değil. Kimi Doğu felsefesine yakınlık hissediyor, kimi Batı edebiyatını didik didik ediyor. Üstelik yayıncılık piyasasının bütün zorlamalarına, pazarlama tekniklerinin acımasızlığına rağmen bildiklerini okuyorlar ve tümü değilse de gerçekten nitelikli olanları başarılı sonuçlar alıyor ve seslerini istedikleri yere ulaştırıyorlar. Öykücüler mesela ya da şairler. Romancılar kadar satmıyor olabilirler ama nitelikli edebiyatın peşinde olan Türkiyeli okurlarını yakalamayı başarıyorlar. Zengin şiir geleneğimizin yollarını genişletiyorlar, pek çok yayıncının öldüğünü iddia ettiği öyküyü, kısa metinleri canlandırıyorlar.

Sözlerim fazla parlak ve iddialı görünüyor, farkındayım. Madem Türkiye’de edebiyat bu kadar şahane, neden biz göremiyoruz? diyeceksiniz. Hayır, aslında o kadar da şahane değil. Bizim bu parlaklığı hızla matlaştıran, görünmez hale getiren iki temel meselemiz var. Biri kültür iklimimizin çoraklığı. Nitelikli edebiyat, acıklı denecek kadar küçük bir okur azınlığının ilgi alanında giriyor. Bugün Türkiye’de kitap satışları on yıl öncesine göre hayranlık uyandırıcı ölçüde artmış olmasına rağmen, nitelikli edebiyattaki büyüme aynı oranda değil. Çünkü Türkiye’de kültür ve edebiyat hala Batı’da olduğu kadar vazgeçilmez bir ihtiyaç değil, hatta toplumun çok büyük bir kesimi için ihtiyaç bile değil. Buna bir de popüler kültür ürünlerinin egemenliğini, kitlelerin popüler kültüre hızla ve zevkle teslim oluşunu ekleyince tablo daha da vahim bir hal alıyor.

Diğer mesele ise, kendi niteliğimize inanmakta zorluk çekiyor oluşumuz. Biz Batı dünyasıyla aramızdaki ilişkinin eşitsiz doğasına baştan beri boyun eğdik. Çünkü bizim cumhuriyet tarihimiz bir Batı kompleksi tarihidir. Batıdan edebiyat ithal ettik ama ihraç edebileceğimize inanmadık. Bu da bizim derin ve ebedi meselemiz. Türkiyeli genç yazarlar kuşağının bu kompleksi aşacağına inanmak istiyorum.

Bu ülkenin orta yaşlı bir yazarı olarak hem kendi kuşağımdan hem gençlerden pek çok isim vermek isterim. Ama anılmayı hak ettikleri halde, adlarını saymayı unutacaklarımın kırılmalarını istemem. Türk edebiyatını ileriye taşıyan isimleri öğrenmek isteyenler için internet çağında bütün yollar açık."

Yazının orijinalini Pen International'ın sitesinde okuyabilirsiniz.