İnternetin en çok okunan edebiyat eleştiri sitesi Sabitfikir.com'un matbu versiyonu olan SabitFikir dergisi, son yıllarda hızla artmakta olan edebiyat ve televizyon ilişkisini mercek altına alıyor. Melisa Kesmez ve Aysu Önen’in birlikte kaleme aldığı çalışma, edebiyat uyarlamalarıyla yaratılan ekran fenomenlerini, olumlu ve olumsuz yönleriyle inceliyor.

 

Her ay 30.000 adet basılan SabitFikir’in ekim sayısı, popüler bir konu olan televizyon-edebiyat ilişkisini işleyerek, ülkemizde son dönemlerde şekil değiştiren dizi kültürüne ışık tutuyor. Pek çok romanı tozlu raflardan çok satanlara taşıyan diziler; tefrika roman-TV dizileri ilişkisi, Türkiye dizi kültürünün Batı dizi kültürüyle kıyası, senaryo yazan edebiyatçıların görüşleri... TV-edebiyat ilişkisine dair aklınıza gelen ne varsa, Melisa Kesmez ve Aysu Önen’in kaleminden çıkan notlarla, SabitFikir’in ekim sayısında ele alınıyor.

Özgün Uçar da dosyaya “dışarıdan” destek vererek Sokaktan adlı köşesinde “Uyarlasak da mı izlesek, uyarlamasak da mı okusak?” diye soruyor ve aldığı cevaplarla vatandaşın nabzını tutuyor. “Dizi bahane, yaşasın edebiyat!” diyenleri ise Aysu Önen, Kararsız Okur’da bekliyor. Sedat Girgin’in çizimleriyle renklenen köşede, sevilen dizilerin romanlarıyla şekillenen yepyeni bir liste bulunuyor.

SabitFikir’in ekim sayısında Mert Tanaydın Dünyadan’da yayın ve televizyon piyasasının gidişatıyla birlikte “Roman mı, geleceğin senaryosu mu?” sorusunun cevabını arıyor. Televizyon köşesinde Murat Gülsoy, House dizisini enine boyuna inceliyor. Hasan Cömert Edebiyatdışı’nda ise, siyasetin ne zaman halk için yapılacağını Şebnem İşigüzel'le konuşuyor.

Keşfet bölümü ise Can Bonomo’nun kendi el yazısıyla yaptığı kitap önerisiyle renkleniyor. Elif Tanrıyar Kelebek Etkisi’nde burjuvaziye “tutunamayanlar”ın penceresinden bakarken; bu ay ilk kez yayımlanan 'Dünyadan Eleştiri' köşesinde, ünlü romancı Zadie Smith’in henüz Türkiye'de yayımlanmamış olan yeni romanı NW ile yaşattığı hayal kırıklığı irdeleniyor.

A. Ömer Türkeş, Nazan Maksudyan, Oylum Yılmaz, Ayşe Çavdar, Hayati Roman, küçük İskender, Ferhat Uludere, Nafer Ermiş, Aykut Ertuğrul ve Aysu Önen gibi pek çok ismin eleştiri yazılarının da bulunduğu SabitFikir’in ekim sayısında Ceyhan Usanmaz, Yevgeni Ivanoviç Zamyatin’in Biz distopyasının gölgesinde kalan yapıtlarına dokunuyor.

SabitFikir, Idefix ve Prefix'le ücretsiz.

Kapak illüstrasyonunu Utku Lomlu'nun yaptığı dergide, edebiyat ve yayıncılık dünyasından haberler ile düşünce özgürlüğü ihlâlleri de yer alıyor.

Yayın yönetmenliğini Elif Bereketli'nin yaptığı SabitFikir, Idefix ve Prefix paketleriyle ücretsiz. SabitFikir’in içeriğini ve daha fazlasını www.sabitfikir.com adresinde bulmak mümkün.

Bölüm bölüm edebiyat: Televizyonda neler oluyor?

1841’in şubatında bir grup insan, New York limanında, Master Humphrey’s Clock dergisinin son sayısını İngiltere’den getirecek olan gemiyi bekliyordu. Dergi, merakla bekledikleri sorunun cevabını taşıyordu: Küçük Nell yaşıyor mu? Charles Dickens’ın dergide tefrika halinde yayımlanan Antikacı Dükkanı adlı romanının bu talihsiz küçük kahramanı, okurları son derece sahici ve sadık bir merak, endişe ve üzüntü duygusuyla kendine bağlamıştı. Okur, Küçük Nell’i sahiplenirken, Dickens’a teslim olmuştu. 2011 Noel zamanı, BBC’de yine bir Charles Dickens romanı, Büyük Umutlar, üç bölümlük bir dizi olarak yayımlandı ve izlenme rekorları kırdı.

İngiltere’de yaşamayanlar ise, bölümler yayımlandıktan sonraki gün, sabah ilk iş P2P marifetiyle diziyi bilgisayarlarına indirerek iştahla izlediler. Aradan geçen 170 yılda, tek değişen, en heyecanlı yerinden kesilerek bölümlere ayrılmış hikayeye ulaşma ve onu tüketme yöntemi. Merak duygusu, ‘çıkan kısmın özeti’ ile ‘macera devam edecek’ sözlerinin arasına sıkışmış gönüllü müptelalık değişmemiş. Edebiyatın meselesi hikaye anlatmaksa ve hikayeyi bölümlendirmek bir kurmaca planlama ve anlatım tekniği ise, dizi türü tefrika romanın uzantısıdır, transmedya hikayeciliğe doğru evrimleşecektir. Uyarlama filmin edebiyatla ilişkisi salt içeriksel iken, dizinin edebiyatla ilişkisi önce biçemseldir. Yani bir dizi, edebiyat uyarlaması olmasa da, anlatım fikri olarak edebi bir tekniğe dayanır. Tefrika romanın anlatım özelliklerini sıraladığımızda dizilerin özelliklerini de sıralamış oluruz, benzerlik o denli büyük.

Eleştiri açısından uyarlama

Yakın bir zamana kadar, kitabı filme üstün gören eleştiri geleneği geçerliliğini korudu. Öte yandan, edebiyat uyarlamalarını ‘yüksek kültür ürünü’ olarak sinema filmi, ‘düşük kültür ürünü’ olarak da televizyon dizileri diye ikiye ayırıyoruz. Bu hiyerarşi uzun zamandır bizi yanıltıyor, kısır bir kıyaslama döngüsünün içine itiyor. Bu tip eleştirel yaklaşım, kitapla film arasındaki farkları ve eksiklikleri titizlikle hesaplar, ‘büyük resmi’ görmek yerine detaylarda takılı kalır. Edebiyat sadece kitaplara aittir, bu kutsal bağı ancak orijinal metne yüzde yüz sadık kalan bir uyarlama koruyabilir. Ama hangi uyarlama yüzde yüz sadık olabilir?

Eleştirmen, sanat ve kültür ürünlerinin sıradan bir tüketicisi değildir ama popüler kültürün mekanizmalarını anlayacak kadar da kültür tüketicisinin yakınında olmalıdır. Eleştiri zaten kendisi popüler bir metin olmaya başladı. Eleştirmenin, otoritesini kaybedip bu kapitalist tiyatronun bir oyuncusu haline gelmesi elitistleri üzecektir ama artık popüler kültüre daha çok empati ve içgörüyle yaklaşıldığını umarak avunalım.

Küresel kültür ve diziler

Kitaplardan film uyarlamalarında yönetmen etkisi ve yorumu ne kadar belirleyiciyse, dizi uyarlamalarında da yapımcı televizyon kanalı ve hangi ülke yapımı olduğu önemli.

BBC’nin misyonu, özünde İngiliz olan her şeyi küresel popüler kültürün bir parçası haline getirmek gibi görünürken, kanal, İskandinav suç-dramlarıyla dolu. Bu türün zeki kurgusu, ağır gri ve uğursuz atmosferi, bireysel ve toplumsal sorunları birleştirmesiyle İngiliz izleyicinin damak zevkine uyduğu belli. Amerikan paralı kanalları liberal tavırlı HBO, Showtime, AMC kendilerini ana akım muhafazakar kanallardan ayırmak için ihtiyaç duydukları cesur yaklaşımı edebiyattan alıyorlar. Pek çok edebiyatçıyı, dizi uyarlamalarında senaryo yazımından prodüktörlüğe kadar yaratıcı sürece dahil ediyorlar. Emmy ödülleri, dizilere Hollywood statüsü kazandırıyor.

Fantastik edebiyat okurları ise, hayranı oldukları evrenin mümkün olan her mecrada hikayesine devam etmesini ve onlara farklı tüketim deneyimleri yaşatmasını talep ediyorlar.