20 yıllık çalışmanın ardından Amerikalı bir Shakespeare uzmanı, efsanevi İngiliz yazarın yüzyıllardır kayıp olduğuna inanılan bir oyununu sahneye koydu.





Oxford American Shakespeare dergisi editörü Gary Taylor, 1613 yılında Shakespeare ve James Fletcher’ın yazdığı, ancak hiçbir zaman basılmayan bir oyununu sahneledi. Taylor, pek çok bölümünün değiştirildiğini düşündüğü oyunda, orijinal olarak Shakespeare’in yazdığı bölümleri ayıklamaya çalışıyordu. Son 20 yıldır bu konuda çalışmalar yapan Taylor, sonunda oyunu Shakespeare’in yazdığı haline getirebildi.

Gary Taylor ''Veritabanlarının ve komplike orjinalite testlerinin ortaya çıkışı ile artık daha detaylı araştırmalar yapabiliyoruz ve uzmanların şu anda vardıkları ortak kanı bu oyunun kısmen Shakespeare, kısmen de Fletcher tarafından yazıldığı yönünde'' diyor. Ancak Taylor'a göre 18. yüzyılda metin fazlasıyla değiştirilmiş.

Son 20 yıldır Florida Devlet Üniversitesi'nde Tarih Profesörlüğü yapan Taylor orjinal oyundan tam 74 yıl sonra yayınlanan Double Falsehood'un metninden Shakespeare'e ait bölümleri ayıklamaya çalışıyordu. Bunu yapmak için hem bilgisayar programları hem de Shakespeare zamanının İngilizcesi ile ilgili kitaplar kullandı. Yıllarca süre incelemeler, okumalar ve yeniden yazmaların ardından Purdue Üniversitesi Tiyatro Bölümü öğrencileri History of Cardenio adlı oyunu sahneye koydu.

1613 yılının Kraliyet kayıtları Shakespeare'in tiyatrosunda rol alan bir aktöre ödeme yapıldığını gösteriyor. Bu, bu dönemde aktif olarak çalışan Shakespeare'in bir oyun yazıp sahneye koyduğunun kanıtı. 1953 yılında History of Cardenio (Cardenio'nun Tarihi) oyunu yakın zamanda basılacak eserler listesinde görülüyor. Eserin yazarları olarak Shakespeare ve James Fletcher gösteriliyor. Ancak bilinmeyen bir nedenle bu oyun hiç bir zaman basılmıyor.

Bundan 74 yıl sonra oyun yazarı ve Shakespeare taklitçisi Lewis Theobald Double Falsehood (Çifte Yalan) adlı bir oyun yayınladı. Theobald bu oyunun Shakespeare'nin kayıp eseri History of Cardenio'nun orjinal metnine dayandığını iddia ediyordu.

Cervantes’le beraber mi yazdı?

Oyun oldukça eğlenceli, cüretkar ve ilgi çekici. Peki gerçekten Shakespeare mi?

Oyunda iki çiftin hikayeleri anlatılıyor. Akademisyen Cardenio ve nişanlısı Luscindia ile Cardenio'nun arkadaşı Fernando ve onun melez çoban sevgilisi Violenta. İhanetler, zorla yapılan evlilikler, yanlış anlaşılmalar, gece vakti baştan çıkarmaları ile dolu bir oyun. Yani Shakespeare'in eserlerini oldukça andırıyor. Fakat hikayenin kendisi aslında Miguel de Cervantes'e ait. Bu aşıkların hikayeleri Don Kişot romanının içinde geçiyor.

Bu oyun sergilenmeden on yıl kadar önce İngiltere Kralı 1. James İspanya ile barış yaptı ve bu da İspanyol kültürünün bir anda İngiltere 'ye girmesine neden oldu. Bu dönemde Don Kişot'un hikayesi bir çok İngiliz santçıya ilham kaynağı oldu. Yani History of Cardenio eğer gerçekten Shakespeare'a aitse, bir nevi Avrupa'nın iki önemli dahisinin, Cervantes ile Shakespeare’in ortak çalışması olabilir. Harvard Üniversitesi İngilizce Profesörü Stephen Greeenblatt ''Onlar zamanlarının en büyük dehalarıydı'' dedi.

'Arkeolojik araştırma' Shakespeare ve Fletcher'ın Cervantes'in hikayesini nasıl yorumladığını bulmak isteyen Taylor, Double Falsehood'un metnini yeniden yapılandırmak zorunda kalmış.

Gelişmiş veri tabanları ve metin tanıma yazılımları, Shakespeare tarafından yazılmış olması muhtemel cümleleri tanımayı başarabiliyor. 90'lı yıllarda bir uzman Thomas Middleton tarafından yazılmış bir oyunun aslında Cardenio olduğunu iddia etti. Second Maiden's Tragedy isimli bu oyun 90'lı ve 2000'li yıllarda Cardenio adıyla bir iki kez sahnelendi. Shakespeare uzmanlarının çoğu bu yorumu reddediyor.

2003 yılında Stephen Greenblatt ve Charles Mae Cervantes'in hikayesini Shakespeare'in bildik tarzını kullanarak yeniden yazmış. Greenblatt ''Shakespeare'ın kullandığı methodları kullanmaya çalıştım'' diyor. Bu versiyon tüm dünyada sahnelenmiş. Her tiyatro grubu metin üzerinde kendilerince değişiklikler yapmış. Mesela Hindistan'da oyun daha çok görücü usulü evliliklerle ilgiliymiş, Mısır'da ise burjuvalar ve köktenciler…

Taylor kendi versiyonunu oluşturmaya çalışırken elinden geldiğince Shakespeare'e ulaşmaya çalıştığını söylüyor. Taylor ''Yapmaya çalıştığım ilk şey 18. yüzyılda geldiği çok belli olan eklemelerden kurtulmaktı'' diyor. Taylor 18. yüzyıl metninde ''hayvani şiddet'' gibi tanımlamaların bulunduğunu, bunların Shakespeare zamanında kullanılıyor olmasının çok olası olmadığını söyledi.

Tecavüz ipucu sağladı ''Burda arkeolojik bir incelemeden bahsediyoruz'' diyen Taylor, kelimeler üzerinde karar verdikten sonra sahnelerin genelinin orjinal olup olmadığına karar vermeye çalışmış. ‘Shakespeare'i kim yazdı: Tarışmalı Will adlı kitabın yazarı Shapiro da aynı görüşte ''Akademisyenler arkeolojik bir inceleme yapıp Shakespeare'e ait olan hikayenin iskeletini bulmaya çalışıyor'' dedi.

18. yüzyıl metninde bulunan bir tecavüz sahnesi dikkat çekmiş. Taylor ''Tecavüze işaret eden tüm diyaloglar fazlasıyla 18. yüzyıl kokuyor. Bu da elimizdeki metnin orjinalden epeyce uzak olduğunu gösteriyor. Parçaları bir şekilde birleştirmek mümkün ancak bazen boşlukları da doldurmak gerekiyor. Öyle zamanlarda Shakespeare'in tarzından çok uzak olmadığını düşündüğüm cümleler kullanmaya çalışıyorum'' diyor.

Taylor'ın versiyonundaki tecavüz sahnesi oldukça yumuşatılmış. Buna tecavüzden çok 'zorla rıza gösterme' de denebilir. Taylor bu yaklaşımın 17. yüzyıla daha uygun olduğu görüşünde.

Purdue Üniversitesi'nde Taylor tarafından düzeltilmiş versiyon ilk kez oynandığında, performansı izlemeye gelen onlarca Shakespeare uzmanı oyundan sonra Taylor'a önerilerini sunmuş.

Devam eden şüpheler Taylor'ın projesi Double Falsehood'un bir kısmının da olsa Shakespeare tarafından yazıldığı inancına dayanıyor. Ancak herkes aynı fikirde değil.

Oxford Üniversitesi Modern Drama profesörü, Tiffany Stark Theobald'ın açıkça bir Shakespeare taklitçisi olduğuna dikkat çekiyor. ''Ünlü bir taklitçinin çalışmasında Shakespeare'den izler bulmak isterseniz, kolaylıkla bulursunuz'' diyor.

Diğer akademisyenler ise biraz daha iyimser. James Shapiro Double Falsehood'un metnine Shakespeare eli değmiş. Ancak göz önünde bulundurmak lazım ki bir adaptasyonun adaptasyonunu yapmaya çalışıyoruz'' diyor. Ona göre metinde Shakespeare'in orjinal kelimelerini bulmak mümkün, ancak aynı zamanda hayal gücünü de kullanmak gerekiyor. Shapiro ''Bu eğitimli tahminlere de yer veren detaylı bir çalışma'' diyor.

Kaynak: BBC Türkçe