Yazılma yönteminden işlediği konulara, sansürlenme macerasından tekrar yayımlanışa kadar, tarihin en tartışmalı kitaplarından biri Sodom'un 120 Günü. Marquis de Sade'ın 1785 yılında kaleme aldığı bu kitabın el yazmaları için ise bambaşka bir yılan hikayesi demek yerinde olur herhalde.

Sade, kitabı Bastille Cezaevi'ndeyken sadece 37 günde ve malzeme yetersizliği nedeniyle 11 santimetre eninde, 12 metre boyundaki bir ruloya ufacık harflerle yazmıştı. Yazarın hücresindeki duvarın içine sakladığı kitabın el yazmalarının cezaevinin yağmalanması sırasında kaybolduğu düşünülüyordu; Sade bu haber üzerine "günlerce kan ağladığını" söylemişti. Ne var ki, el yazmaları aslında kaybolmamıştı. Sade 1814 yılında vefat etti ve el yazmalarının gün yüzüne çıktığını hiçbir zaman bilemedi.

Elden ele dolaşıyor

El yazmalarını önce Alman psikiyatrist Iwan Bloch satın aldı ve kitabı böylece 1904 yılında ilk kez yayımladı. Kitap dört bölümden oluşuyordu ve sadece ilk bölüm tümüyle tamamlanabilmişti. Kalan üç bölüm ise hemen hemen taslak halindeydi. Ancak kitap bu haliyle basıldı -ve basılmaya da devam ediyor.

1929'da, Sade'ın mirasçısı olan Marie-Laure Noailles el yazmalarını satın aldı. Ancak 1982 yılında, Marie-Laure Noailles'in kızı Nathalie el yazmalarını yayıncı Jean Grouet'ye ödünç verecek ve yılan hikayesine dönen maceranın başlamasına neden olacaktı. Grouet, el yazmalarının kendisinden çalındığını ileri sürdü ancak daha sonra ortaya çıktı ki, Grouet yazmaları 50 bin Euro gibi bir paraya İsviçreli bir koleksiyonere, Gérard Nordmann'a satmıştı.

Nathalie Noailles bunun ardından hem Fransa'da hem de İsviçre'de davalar açtı, ancak UNESCO'nun yerlerinden edilmiş kültür varlıklarının iadesi konusundaki konvansiyonunu henüz imzalamamış olan İsviçre el yazmalarının Nordmann'da kalması gerektiğine hükmederken, Fransa el yazmalarının çalındığını ve iade edilmesi gerektiğini söyledi. Bu da elbette durumun askıda kalmasına neden oldu. Bu sene ise sürpriz bir gelişme gerçekleşti ve Nordmann'ın oğlu Serge el yazmalarını Paris Mektuplar ve Elyazmaları Müzesi müdürü Gérad Lhéritier'ye 7 milyon Euro'ya sattı. (Nathalie Noailles de bu satıştan belli bir pay aldı.)

Ve şimdi Marquis de Sade'ın 200. doğumgünü nedeniyle sular iyice durulmuş gibi görünüyor, nitekim el yazmaları artık yeni sahibi Paris Mektuplar ve El Yazmaları Müzesi'nde sergileniyor. Parislilerin yoğun ilgisi ile karşılaşan el yazmalarının bu, ikinci sergilenişi. İlki 2004 yılında Cenevre'de idi...

Pornografik mi, pornolojik mi?

Dört ay boyunca, dört zengin sapkının kendilerini kurbanları ve işbirlikçileriyle birlikte bir şatoya kapatıp cinsel uçları keşfetmelerini anlatan Sodom'un 120 Günü, yayımlandığı günden bu yana dünyanın dört bir yanında pek çok tartışmaya neden oluyor. Sade "sadizm" ve "sado-mazo" ifadelerinin literatüre yerleşmesine neden olan bu yapıtını, "dünyanın varolduğu günden bu yana yazılmış en sapkın şey" olarak tanımlıyordu.

Simone de Beauvour ise 1955'te Fransız yetkililerin Sodom'un 120 Günü'nü sansürleyip yakma talebi üzerine, romanı "insanoğlunun karanlık yönüne ışık tutan çok değerli bir yapıt" olarak değerlendirmişti. Öte yandan bir başka feminist yazar Andrea Dworkin, kitabın rahatsız edici bir pornografiden öteye geçemediğini, Sade'ın da bir misojenist olduğunu iddia etmiş; kitapta işkence edilen insanların çoğunun kadın olduğuna işaret etmişti.

Gilles Deleuze ise bu kitabın ve Sade'ın hiçbir yapıtının pornografi olarak görülemeyeceğini, barındırdığı erotik dilin sadece tasvir düzeyine indirgenemeyeceği için kitabın yüksek bir "pornoloji" perspektifi taşıdığını söylemişti.

Kitap ülkemizde de uzun süre basılmadı, daha sonra Chiviyazıları Yayınları'nca Birsel Uzma çevirisiyle yayınlandı.