Şiir

Gonca Özmen'in ikinci kitabı Belki Sessiz, ikinci baskısını yaptı.  Bir şiir kitabının ikinci baskısı, ilk baskısından daha değerlidir; şairince de, okurunca da. Okursuzluk sınavından geçtiği gibi,  okurundan da ödül almış gibidir şair, okur ise seçtiği şair için yalnız olmadığını hissedebilir. Bunların ötesinde ne var, şair için ve şiir için? 

Özmen’in şiiri birçok bakımdan önemli; ama bir yönü var ki, “kusur” kavramını üstlenmiş olması. İlk baskısı çıktığında, bunun önemini tam görememiş, şöyle bir şeyler yazmıştım: “Macbeth'in sözünün kitaba alınlık olması boşuna değil: "Olmayan şey olandan çok sarsıyor beni: Tek o kalıyor ortada, o olmayan şey!" 'Olmayan'ın yerini arzu dili alıyor ya da arzu kırılmasının hüznü yerleşiyor boşluğa. 'Belki', 'sanki', 'eğer', 'sanı' sözcüklerinin işaretlediği durumlar öne çıkıyor. Gölgesi gövdesinden daha görünür bir şiir de diyebiliriz bu şiirlere. Işıkla (görünür olanla) gölgenin (olmayanın, olasılığın ya da olumsalın) çatışmasından sonra oluşan o hassas dengede kurulmuş şiirler. Sözcük eksiltiminde oldukça titiz davranılmış olması da gözetilen dengenin belirgin bir göstergesi. (…)

“Bunları neden önemsemeli? Çünkü son yirmi-otuz yıl boyunca yazılan şiirde bu özenden uzaklaşıldığından, bir imge savrukluğunun yaşandığından şikâyet edildi uzun süre. İmgenin 'mantığında' bolca tutarsızlık gözlemledi şiirle ilgilenenler. Garip şairleri, imgeyi budamışsa, İkinci Yeni şairleri yeniden var etmişti; ama başka biçimde. Muzaffer Erdost'un ya da İlhan Berk'in savunduğu haliyle "anlamsıza kadar özgür" olacak biçimde imgeye itibarını yeniden kazandırmışlardı. 1960 sonrası şiirde denenen siyasal retorik yanında da varolmayı başarabilmişti imgeci şiir. 

Sonrasında, sıkı sıkıya tutunulan çoğu kavramın içi boşaltıldı ve geniş anlamıyla zihinler kaygan bir zeminde kalakaldı. Bu durumun etkisi düşünceden davranışa, politikadan sanata kadar yayıldı ve uzun sürdü; sürüyor. Şair benliklerin önermeleri pek belirmedi bu dönemde. Şair elindeki şiirsel olanakları panik halinde ya da değersizlik duygusunun getirdiği bir özensizlikle kullandıkça, dağınıklık, savrukluk yanında bir takatsizlik, bir solgunluk da şiire hükmetti.”

Bu sonuncu cümlenin sevimsizliğinden, nekesliğinden kaçınamadım. Nekeslik şiirdeki bu tür savrulmaya daha cesur bakma kastıyla vardır. Genellemenin geçerli olmadığı şiirsel oluşumları görmemek değil sözümüzdeki kusur. Yeni yeni bir toparlanma, bir canlanma varsa, bunu Gonca Özmen gibi şairlere borçlu olduğumuzu da açıkça söylemeli. Özmen gibi şairler şiirde matematik kesinliğini gözeterek yazıyorlar, müziğe daha çok kulak veriyorlar. Ama burada da bir sakıncanın var olduğunu unutmamalı. Nedir bu sakınca?” 

O yazıda bu soruya muğlak bir yanıt vermiştim ve bir de “Matematik kesin formüllere, müzik de yerleşik makamlara düşkün” olduğunu söylemiştim.  Ama asıl ustalıktan uzaklaşılması gereken nokta şuydu: “Kesinliğin ve yerleşikliğin ötesine ulaşmadıkça, zorlu kabul eşikleri atlayıp firar etmedikçe, yani bir aşırılık denenmedikçe, formülleri çoğaltmak, kalıpları kımıldatmak olanaksızdır.” Her iyi şair bu aşırılık arayışında kendini gerçekleştirir. Şiirin sırat köprüsünde şairden günahsızlığını değil, önceki şiire dair günahı sevap sayılır. Cemal Süreya söylemişti: "Son elli yıllık şiir serüveninin bütün söyleyiş biçimlerini kavramış günümüz genç şairi. Acemilik diye bir şey kalmamış. Bence genç şaire yeni aşırılıklar gerekiyor." 

Bu aşırılığı özlemeyen şair var mı? Vardır, ama en azından şu dizelerdeki niyetle de olsa anlaşılıyor ki, bu şairlerden biri Gonca Özmen değil: 

Aksağını sevseniz şiirin, kusurunu/ Zamanı gövdenizden geçirseniz.”

Şimdi de tam görebilmiş değilim ama “Şiirin kusuru”nu öne çıkarmak, orada kımıldayan yeni uçları düşünmek, unuttuğumuz bir uğraş oldu. O yüzden yeniyi göremez olduk. Gonca Özmen, bizi yeni biçimlerle uğraştırmıyor ama, ikili üçlü, tekli dizelerle yalın biçimde kurduğu şiire, şiirin dert ettiği olguyu yeni bir poetik müjde gibi işliyor. Onu okurken artık daha dikkatliyim; demek kuşkuluyum. Acaba yeni bir poetik müjde mi bu, yoksa, kendinden öncekileri bir daha okuma deneyiminden çıkan sonuç mu? Hayat ile, şairin hayatı ile şiiri arasındaki hesaplaşmada şiirin yetersizliği olarak mı okumalıyız bu kusuru? Yoksa kusuru, yerleşik hayatın ritminde, birden, huzursuzca açığa çıkan o ayrıksı duyuşun denetlenemez huzursuzluğu olarak mı okumalıyız. “Güzel olmasın, gerçek olsun” isteği mi Turgut Uyar’ın yaşadığı haliyle? Daha birçok soru var ama bu ve bağlı sorulara yanıt bulabilmek için şimdi önümüzde çetin bir okuma duruyor; Bahisleri Yükseltmek. Orhan Koçak, “Bahisleri Yükseltmek”i yazdıktan sonra, şiir yazan hepimiz, kendimizin sınavına duracağız; kısa ya da uzun, bitmez ya da hemen sonuç ilan edilen bir sınava. Bu sınavda, Gonca Özmen’in “kusur” önermesi, önemli bir tutamak olabilir mi? Zamanın kirini, tozunu, ideolojisini, ruhunu , azdırılmış hazzını, abartılmış kederini, gövdemizden geçirerek yeni bir şiirsel varoluş sancısını sabırla yaşamak, bu sancıdaki yeni sese dikkatle kulak vermek gerekmiyor mu?