1833’te Britanyalı bir yayıncı tarafından ilk kitap kabı kullanıldığında, amacı, toz ve ışığın tahrip edici etkilerinden kitapları korumaktı. Cilt etrafına sarılan ve içine doğru katlanan kalın kağıt, satın aldıktan sonra atılmak içindi. Diğer bir deyişle, kitap kabı olarak bilinen kaplama, öncelikli olarak işlevseldi. (Literatür Yayıncılık’tan çıkan Grafik Tasarımı Değiştiren 100 Fikir kitabında bu cümlelerle başlıyor “Kitap Kapları” bölümü.) Sonrasında ise, hepimiz yakından tanıklık ediyoruz ki, grafik tasarım için bir vitrin haline gelmiş durumda kitap kapakları.

Kitaplara nesne olarak yaklaşımın ilk durağıdır da diyebiliriz kitap kapakları için. Kitapçı raflarında çoğu kitabın sırt sırta değil de kapakları görünecek şekilde yan yana dizildikleri düşünülürse... Ve sonu gelmez tartışmaların da aktörüdür aynı zamanda; içeriği bire bir yansıtmalı mıdır, yoksa kitabı tasarlayanın yorumu mu ön plana çıkmalıdır vs. Bu ve benzeri tartışmalar süredursun, artık Türkiye’de de belli bir “özenle” hazırlandığını söyleyebiliriz kitap kapaklarının. Yayınevlerinde önceleri dizgi elemanlarının kotardıkları ve aslında bir şekilde iyi de idare ettikleri kitap kapakları tasarımı, artık grafik tasarım okumuş ya da bu işi profesyonel olarak benimsemiş isimlere teslim ediliyor. Bunun bir sonucu olarak da çeşitli yarışmalarda ya da seçkilerde tanıdık isimlere daha çok rastlar olduk. Bu duruma kayıtsız kalmamız pek mümkün değil; hatta geç bile kaldık!

Artık rahatlıkla gelenekselleştiğini söyleyebiliriz; 2011 yılından bu yana yazar ve eleştirmenlerden oluşan geniş bir kadro ile yılın “öne çıkan” 50 romanını listeliyoruz. O yıla dair bir bellek oluşturmak amacıyla. Geçen yıl da, “öne çıkan” 50 roman listesinin yanı sıra yılın “göze çarpan” roman kapaklarına ilişkin bir liste de yayımladık. Bu listenin de zaman içinde geleneksel hale geleceğini ve yıllar içinde ortaya çıkan listelere geri dönüp toplu halde baktığımızda, belki de bir görsel anlayış değerlendirmesi yapabilecek birikime sebep olacağını umuyoruz.

Geçen yıl olduğu gibi bu yıl da yılın “göze çarpan” özgün roman kapaklarını aslen mimar, fotoğrafçı, yönetmen, akademisyen, reklamcı, tasarımcı olarak tanıdığımız ama özellikle kitaplarla da yakından ilgilendiğini bildiğimiz isimlerden oluşan bir jüriyle belirledik. Sırasıyla herkes kendi 10 kitabını önerdi ve ortaklıklar üzerinden, ortaya bu liste çıktı. Aslında en çok oyu alan ilk üç roman Uyku Sersemi, Felaketzedeler Evi ve Merhume’ydi ama biz listeyi alfabetik olarak sıralamayı tercih ettik. Ayrıca yandaki listede yer almıyor olsalar da Paul Auster’ın New York Üçlemesi kapsamındaki diğer romanları, Murat Uyurkulak’ın Tol ve Har, Petros Markaris’in Che İntihar Etti ve Alan Savunması ile Tolstoy’un Anna Karenina’sının ikinci cildinin de belli bir ortak tasarımın ürünü olduğunu hatırlatalım. Bu ortak tasarımlardan, en çok oyu alan listede görünüyor.

Kimler seçti?

 
Ali Taptık, Atahan Yılmaz, Ayşegül Selenga, Beste Miray Doğan, Ceyhan Usanmaz, Christopher Çolak, Delizia Flaccavento, Emre Tokcael, Erbil Sivaslıoğlu, Hikmet Hükümenoğlu, Joelle İmamoğlu, Mehmet Ali Türkmen, Merih Akoğul, Okay Karadayılar, Pınar Gökbayrak, Recep Eren, Tolga Şoran, Yekta Gürel.

1.    Anna Karenina, Tasarım: Savaş Çekiç, Yordam Kitap

2.    Arafta, Tasarım:, DeliDolu

3.    Batık Krediler, Tasarım: Lom Creative, Can Yayınları

4.    Bir, Tasarım: Geray Gençer, Doğan Novus

5.    Bir Kedi, Bir Adam, İki Kadın, Tasarım: Hakan Güngör, Jaguar Kitap

6.    Cam Kent, Tasarım: Lom Creative, Can Yayınları

7.    Cennet Cehennem Araf, Tasarım: Barış Şehri, Dedalus

8.    Felaketzedeler Evi, Tasarım: David Drummond, Jaguar Kitap

9.    Havuzlu Yazlık, Tasarım: Geray Gençer, Doğan Kitap

10.  Hayal-i Celal, Tasarım: Burak Şuşut, Koç Üniversitesi Yay.

11.  Kapıların Dışında, Tasarım: Lom Creative, Can Yayınları

12.  Karanlıktan Sonra, Tasarım: Geray Gençer, Doğan Kitap

13.  Kuyruk, Tasarım: Geray Gençer, Doğan Kitap

14.  Merhume, Tasarım: Terapi, April Yayıncılık

15.  Ölen Hayvan, Tasarım:, Monokl

16.  Ölümlüler Uyurken, Tasarım: Terapi, April Yayıncılık

17.  Sardalye Sokağı, Tasarım: Gülay Tunç, Sel Yayıncılık

18.  Uyku Sersemi, Tasarım: Koray Ekremoğlu, İletişim Yayıncılık

19.  Yeraltı Demiryolu, Tasarım: Nazlım Dumlu, Siren Yayınları

20.  Yuva, Tasarım: Barış Şehri, Timaş Yayınları

Manşet görseli: Onur Aşkın