Keşfet’ bölümü için önereceğim romanın Türkçe baskısı hiçbir yerde yok. İnternetten aratınca da kapağının hemen altında ‘Tükendi’ yazıyor. Tavsiye ettiğim yapıtın etrafta bulunmaması anlamsız bulunabilir. Umarım bu vesileyle bir kült kitap olan Eşekarısı Fabrikası tükenişten kurtularak yeni baskı yapar.

Eşekarısı Fabrikası İskoç yazar Iain Banks’in ilk romanı. Ayrıntı Yayınları’ndan 1996’da çıkıp sonra ortalıktan kaybolmuş. Ben The Wasp Factory isimli orijinalinden okumuştum bu acayip kitabı.

‘Çocuk ve şiddet romanları’ arasında sayılabilecek en önemli üç eserden biri olarak kabul ediliyor Eşekarısı Fabrikası.  Diğer ikisi birer başyapıt olan Teneke Trampet (G. Grass) ve Sineklerin Tanrısı (W. Golding)… Romanların felsefi derinliği ve tonu farklı olsa da Eşekarısı Fabrikası şiddeti gösterme açısından bu üçlü arasındaki en sert örnek. Öyle ki okuyanın gözbebekleri durmadan büyüyor. Kitap üç beş sayfada bir okuru şoke ediyor. Tansiyonu gittikçe yükselterek bu şok durumuna alışılmasını da engelliyor.

Romanın anlatıcısı bir çocuk… Babası tarafından nüfusa kayıt edilmediği için bir anlamda var olmayan, yapayalnız bir ruh. Tüm yalnız çocuklar gibi kendine dünya dışı bir alem kurmuş. Ancak burası çocuksu saflığın çok ötesinde, hastalıklı, ölüm ve zulüm dolu bir yer… Hayvanları kullanarak kurduğu şeytani düzeneklerden haberler alan ve gittikçe tekinsizleşerek yaşıtlarını öldürmeye başlayan bir çocuk var karşımızda. Tabii bu mikro cehennemden aldığı türlü ilhamla katil olan çocuğun öldürme biçimleri de normal değil. Tahammül sınırlarını zorlayacak bir deneysellik söz konusu.

Eşekarısı Fabrikası gotik tonuyla, yazarının cadıca hayal gücüyle, sunduğu gerçeküstü manzaralarla eşine az rastlanacak türden bir eser. Deheşet ve ölüm, arkasında tuhaf bir ironi gizliyor hemen her zaman. Kitabın ahlaki bir mesajı yok ama okura tüm ahlak kavramını derinden sorgulatıyor. Masumiyeti tıkıştırdığımız son sığınak olan çocukluğun içerebileceği şiddetle yüzleştiriyor bizi.

1980´li yıllarda İngiltere´de yayımlanan tüm romanlar arasında en çok tartışılan kitaplardan biri oldu Eşekarısı Fabrikası. Gazete ve dergilerde abartılı yergi ve övgülerle sürdürülen tartışmaların harareti dindikten ve Banks yazdığı diğer romanlarla yeteneğini kanıtladıktan sonra kitaba gerçek değeri verilebildi. Umarım bu muhteşem roman yeniden basılır ve yeni kuşaklar da ona hak ettiği değeri verebilirler.