Ziya Paşa’nın “Diyar-ı küfrü gezdim beldeler kâşaneler gördüm/Dolaştım mülk-i İslam-ı bütün viraneler gördüm” mısralarındaki anlatım hiç tek başına kalmamıştır. Abdülhak Hamid Tarhan’ın hocası Tahsin Efendi “Paris’e git bir gün evvel, akl u fikrin var ise/Aleme gelmiş sayılmaz gitmeyenler Paris’e.” Talebe Abdülhak Hamid ise ilk defa babasıyla birlikte gidip gördüğü Paris’e ilişkin “Bir Hatıra” şiirinde şöyle anlatır: “Paris, diyordu/Pek çok işitmişti Paris’i/On bir yaşında gördü ve girmişti mektebe/…/Kudret, birinci medrese etmişti Paris’i/Paris, diyordu/Mavi ipekten bir aşiyan.” Günümüz Türk şairleri de Paris’i överler, Ataol Behramoğlu: “Paristi, hüzünlerden hüzün beğen/Orada ölmek istiyordum/ Yazılmamış şiirlerimi/Ardım sıra sürüklüyordum” der. Attila İlhan alır sazı ve “Paris’in göklerinden uzanıp bir yıldız kopardım/kırmızı bir karanfilmiş gibi yıldızı saçlarına taktım” diyerek sözü sürdürür.

Namık Kemal’in Londra’ya gittiği 1867 yılında, Karl Marx da Londra’dadır ve Das Kapital’in ilk cildini yazmayı o yıl bitirmiştir. Namık Kemal ile Marx aynı sokakta otururlar. Namık Kemal’in, Londra’da Charles Dickens’ı ve Victor Hugo’dan baba-oğul Dumas’lara kadar ne bulduysa okuduğu, Shakespeare’in oyunlarına gittiği, Times’ı ziyaret edip baskı kâğıtlarının miktarı ve matbaa makinesinin bir saatlik verimini araştırdığı bilinir ama Marx’tan hiç bahsetmez. Londra’yı medeniyetin timsali olarak anlatır ve “Bütün dünyayı dolaşmaya ne hacet” der idealleştirir Londra’yı. Adalet sistemini, şehir yapısını, eğitimi, kütüphaneyi, ticaret hayatını över. Beri yandan o tarihte Namık Kemal’in çıkardığı İbret gazetesinde Paris Komünü haber konusu olmaktadır ve Namık Kemal de yazılarıyla Paris Komünü’nü destekler. Hatta Hıfzı Topuz’a göre Namık Kemal, Paris Komünü’ne bizzat katılmıştır.

Ahmet Mithat Efendi, 1899’da İsveç’in başkenti Stocholm ve Norveç’in o tarihte adı Christiania olan Oslo şehirlerinde düzenlenen, Müsteşrikler Kongresi’ne ve Paris Sergisi’ne katılmak üzere uzun bir yolculuk yapar, yolu da olabildiğince uzatmaya çalışır. Ahmet Mithat Efendi; İtalya, Fransa, Danimarka, İsveç, Norveç, Almanya, İsviçre ve Avusturya’ya uğradığı bu geziden dönüşte izlenimlerini Avrupa’da Bir Cevelan ismiyle kitaplaştırır. Paris, Viyana, Berlin gibi büyük şehirlere uğrar. Gerçi romanlarında da gitmediği veya yazıldığı esnada henüz gitmediği diyarları anlatan “hâce-i evvelimiz” bu kitabında şahitliklerini kaleme alır. Bir doğubatı sentezi taraftarı olan Ahmet Mithat, romanlarında batının maneviyatının büyük fenalıkları olmasına karşılık insanı kendisine hayran bırakan özellikleri olduğunu vurgulamıştır. Paris’te Bir Türk, Rikalda yahut Amerika Vahşet Âlemi bu tarz kurgu kitaplarındandır. Peki, Avrupa’da neye hayran kalmıştır? Paris’te matbaalardan etkilenir, yolda çamur görmemesine şaşırır. Eyfel Kulesi’nin anca ikinci katına kadar çıkar. Daha yukarı çıkmaya mecali elvermez ve okuruna ister acıyın, ister ayıplayın der. İsviçre’de bir saatçiyi gezerken gördüğü saliseleri gösteren saatler, “biz dakikalara bile önem vermiyoruz” diye hayıflanmasına sebep olur. Marsilya’da tuğla ve kiremit fabrikalarından numune alır ve İstanbul’da bir benzerini kurmayı hayal eder.

Yahya Kemal Beyatlı’nın 19 yaşındayken gittiği Paris’e Ahmet Hamdi Tanpınar, 52 yaşında gidebilir. Bu pek çok Türk aydını için çok ileri bir yaştır. Kendisi de bu durumdan şikâyetçidir. Sağlığı yerinde değildir. Rahatsızlığı sebebiyle kan kusar. Nasırı da fena canını yakar Tanpınar’ın. Günlüğüne şunları yazar: “Yirmi bir sene evvel gelmem lazım gelen yere şimdi geliyorum. Bugünkü Avrupa, fikirlerimin, itiyatlarımın (zihni) ve ideallerimin hazin bir mezarlığıdır. Hakikatte ben Avrupa’da bir hortlak değilse bile, bir artık gibi dolaşıyorum.” Yine de Brueghel’den Van Eyck, Picasso ve Miro’ya pek çok ressamın eserlerini görür. Seinne Nehri kıyısındaki sahafları dolaşır. “Potemkin Zırhlısı” filmini bir propaganda filmi olduğu için eleştirir ve beğenmez. Paris’e uçakla giden Tanpınar’ın Yaşadığım Gibi kitabında yer alan “Bir Uçak Yolculuğundan Notlar” başlıklı yazısı çok güzeldir. Notre-Dame’da başıboş düşüncelere kapılır. Org sesinden etkilenir. Montparnasse Garı’nda duvara yaslanmış armonika çalan görme engelli adamı görünce Âşık Veysel’i hatırlar. İkisinde de aynı iç aydınlığı olduğunu vurgulama ihtiyacı duyar. Hugo’nun, Verlaine’in hatıralarının peşinde giderken “hatıra enflasyonu” yaşadığını hisseder. Daha önce Paris’e giden Türk aydınlarına sitem eder Tanpınar: “Baudelaire’in öldüğü günlerde, bizim Tanzimatçılar, Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa Paris’te idiler. Fakat hiçbiri ondan bahsetmez. Zaten Tanzimat neden bahseder ki? Onlar Avrupa’yı başları sıkıldıkça uğranılan attar dükkânı gibi bir şey sanıyorlar, alacaklarını aldıktan sonra çabucak kapıyı kapatıyorlardı.”

Seyahate çıkmayı bir “hârikuladelikler avı” olarak tanımlayan Ahmet Haşim, kendini iddialı bir avcı olarak görmez ve Paris gezisini anlattığı satırlarında “Öyle olsaydı, şu kötü Avrupa’ya değil, arzın daha bâkir bir mıntıkasına gitmenin yolunu araştıracaktım” diyen Haşim’in yolu daha sonra da sağlık sorunları sebebiyle Frankfurt’a düşer. Meşhur Frankfurt Seyahatnamesi’ni de bu vesile ile kaleme alır. “İlk adımda bitmiş bir Almanya ile karşılaşmıştık” der Ahmet Haşim. Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıktıktan sonra bir türlü belini doğrultamayan, yüksek enflasyon ve işsizlik oranlarıyla mustarip Almanya’yı çok daha sıkıntılı günler beklemekte Naziler hızla yükselmektedir. 1932 yılında Almanya’da iki seçim yapılır, Naziler ilkinden yüzde 37, ikincisinden yüzde 33 oy alır. Diğer koalisyon alternatifleri tüketilince Adolf Hitler, Ocak 1933’te Şansölye olur. Almanya’nın çalkantılar içinden geçtiği bu dönemi, Ahmet Haşim “Caddeler” başlıklı yazısında anlatır: “Sarı bezden uydurma bir avcı üniforması üzerinde, uydurma bir kayış, uydurma bir matra ve bir muhayyel müstakbel seferin uydurma donatımı ile erken süslenmiş şu bayağı çehreli adamlar kim! Bunlar Hitler askerleridir. Etrafa yan bakarak, sessiz ve karanlık dolaşan kırmızı kravatlı gençler kim? Bunlar da Hitlercilerden daha hayırlı olmayan komünistlerdir. Akşam oluyor: lacivert gece, bin bir ışık beneğiyle caddeleri dolduruyor; karanlık köşelerde siyah mantolarına sarılmış birtakım korkak, genç kadın çehreleri belirdi. Bunlar bir değil, iki değil, belki binlerden fazla! Bunlar ne? Bunlar da açlığın günden güne arttırdığı kıt müşterili Alman gece fahişeleridir. Almanya pembe ve büyük bir elmadır. Fakat içi kurtludur.”