Müzikte arabeski, siyasette İslam hareketini, edebiyatta da popülizmi doğuran 80’ler… Hıristiyanlıkta İsa’dan önce İsa’dan sonra neyse, bizim için de hep 80 öncesi ve 80 sonrası… Popüler romanın içimizden taşıp fışkırması, yayın piyasasını, edebiyatı neredeyse ele geçirmesi de bilindiği gibi 80’lere denk geliyor. Popüler roman gibi alanı geniş, ürün sayısı ölçülemeyecek bir tür üzerinde inceleme yapmak için Veli Uğur da bu dönem ve sonrasını seçerek makul bir sınırlama getirmiş çalışmasına. Her şeyi 80’le başlatmış.  

Bu dönemde başlayan kesin dönüşüm, popüler edebiyat dediğimiz türün patlamasını, bu bağlamda kitabın “mal”, “meta” haline gelmesini sağlamakla kalmaz, bugün çoksatan kitapların büyük kısmının bu tür ürünlerden oluşmasına ve bunun doğal bir sonucu olarak pazarın popüler romanlara bağımlılık geliştirmesine de sebep olur. Yoğun, karşılıklı ve bağımlı bir ilişki süreci başlar kitap piyasasında. Okurun ilgisini çekecek, yüz binlere, milyonlara ulaşacak kitaplar yaratılmalıdır, bunun için de haliyle çeşitli “edebi” olmayan stratejilere ihtiyaç vardır. Popüler romanlar, aşk, korku, tarih, hidayet, fantastik gibi çeşitli alt türlere ayrılır bizde de tıpkı batı da olduğu gibi. (Edebiyat içinde de var olan bu türlerle, popüler roman için olanlar arasındaki ayrımı göz ardı etmeden tabii ki.)Bu alanda ürün verecek yazarlar için belirli kalıplar, yazım ve satış stratejileri oluşturulur, bu stratejiler de zamanla rayına oturur. 

Veli Uğur işte bu alt türler üzerinden ayrıntılı bir tarama sunuyor bize. Türlerin Türkçedeki belli başlı temsilcilerini ve bu temsilcilerin çok okunan romanlarını ele alıyor. Söz gelimi aşk romanlarına bakalım: Ahmet Altan, Halim Bahadır, Kürşat Başar ve Duygu Asena. 80 sonrası popüler aşk romanlarımıza bireyselleşme, gelenekten kopuş, cinsellik arayışı ve kadınların toplumsal hayatta değişen rolleri damgasını vurur.  Belli başlı kodları da vardır bu romanların: Özdeşleştirme, arındırma, nostalji gibi. Tüm popüler romanlarda olduğu gibi aşk romanları da okurlarına özdeşleşebilecekleri imajlar ve rol modelleri sunarlar. Özellikle cinselliğin çok ön planda olduğu romanlarda yazar hem ayrıntılı cinsel ilişki sahneleri kaleme alır hem de burada yapılanların yanlış ya da günah olduğunu her seferinde vurgular. (Veli Uğur’un çalışmasında apaçık görülür ki özellikle Ahmet Altan, bu arındırma yönteminin şahikasına çıkmıştır!) Ve nostalji nostalji nostalji… Evet, eski aşkların tadı artık hiç yoktur. Aşk romanlarının aşık olamayan kahramanları bilmedikleri bir geçmişi, tıpkı okurları ve yazarları gibi, pek aramaz ama özler durur. 

Bilimkurguda ve fantastikte iyi denebilecek ürünler verilmiş olsa da genelde çuvallayan Türk popüler romanının onurunu polisiyede ve tarihi romanda kurtarırız. Toplumsal hayatın temel sorunlarından biri haline gelen suç, farklı boyutlarıyla ele alınmaya başlanır 80 sonrası polisiye romanlarda. Katiller, hırsızlar, profesyoneller, polisler, amatör dedektifler suç ve ölüm bağlamında birer kahraman olarak popüler romanlarımızda boy gösterirler. Türün çok yetkin eserleri elimizin altındadır. Tarihi romanlar ise övünülecek bir geçmiş arayan ve sayıca giderek artan okuyucunun tüketimi için üretilmeye başlanır. Geçmiş yüceltilir, maceralar anlatılırken ataların iyi yanları öne çıkarılır, “biz” ve “öteki” arasındaki ayrım ince bir çizgide her daim geçilir. Tarihimiz geniş ve nice muhteşem yüzyılla doludur. Geçmiş bugünün bakış açısından yorumlanarak, günümüze göre manipüle edilerek yeniden yeniden yazılır. 

Ve gelelim “Ayyaş Çağdaşlar, Huzurlu Dindarlar” a, yani hidayet romanlarına… Veli Uğur’un çalışmasının en uzun bölümlerinden biri hidayet romanlarına ayrılmış. 60’lardan sonra iyice genişlemeye başlayan tür 80’lerle birlikte doruk noktasına ulaşmış. Biz’in ne şahane öteki’nin ne berbat olduğu klişesi üzerine kurulu türde, çağdaşlık ayyaşlık, kumarbazlık, fahişelik demekken, bundan tek çıkışın Müslümanlıkla olabileceği gösterilir. Bu tür romanlarda ideoloji, kurgunun da popüler romanın içinde bir parçacık bulunan edebiyatın da önüne geçer. Veli Uğur’un oldukça ilginç tespitlerine göre ilk dönemlerde dünya işlerinden elini eteğini çekmiş, mazbut bir dindarlık anlayışı vazedilirken, son dönem yazılan hidayet romanlarına zengin Müslüman kahramanlar damgasını vurmuştur. Hatta İslamcı zengin bireylerin değil, İslamcı zengin sınıfların romanları yazılmaya başlanmıştır.  Bu tür romanlarda hep gerçek Müslümanlık aranır. Uğur’a göre hidayet romanı yazarları geleneksel İslamı yeterli bulmazlar. Ve kendilerince kurdukları doğru Müslümanlığı vazederler. Başörtüsü burada çok ön plandadır. Tüm ibadetlerini gerçekleştirse de kadın, başörtülü değilse eğer gerçek İslam yolunda değildir. Böylelikle hidayet romanları, günümüz İslamcı hareketinin sembolü olan başörtüsünü, bir klişe olarak kullanarak tüketici profilini yakalar. 

Böylesine çok yazılmış kitap, onları yazan binler, okuyan yüz binler, milyonlar? Birkaç basma kalıp tekniğin üzerinde gayet kaba bir dans edermiş gibi görünen popüler romanlarla ne yapmaktayız? Umutla cevap veriyorum: Edebiyatı aramaktayız.