New Yorker geçtiğimiz günlerde dijital ortamdaki okur eleştirilerinin/ yorumlarının doğruluğunu, daha doğrusu samimiyetini tartışmaya açmış. Dijital kitap satış ve edebiyat platformlarında ortalık okur yorumundan geçilmiyor malum. Peki, yersiz övgülerden aşağılayıcı sövgülere uzanan bu yelpazenin neresi sağduyuyu, mantığı estiriyor yüzümüze yüzümüze… New Yorker bu bağlamda bir deney yapmış, birkaç sahte profil yaratarak çeşitli yerlere düzenli eleştiriler yazmış.

Sonuç oldukça ilginç, bir süre sonra sitelerin moderatörleri bu düzenli biçimde saçmalayan sahte profilleri silmeye başlamışlar. Amazon gibi büyük sitelerin bu konuda oldukça hassas olduğu ortaya çıkmış. Peki bu deney bize ne kazandırıyor? Kanımca bir yığın kafa karışıklığı daha… Sahte bir hayranın ya da belki de bizzat yazarın kendisinin kitabını yok yere göklere çıkaran bir yorumu mu daha çok etkiler okuru, yoksa cümle kitle iletişim organlarından durmaksızın pompalanması, hatta belki de (dilim varmıyor böyle bir şey söylemeye ama) satın alınmış eleştirmenler tarafından beğenilmesi mi? 

Ticari kaygılarına edebiyat süsü verenler, son derece öznel okur yorumlarından daha samimi geliyor ne yazık ki hala. Ya da öyle gösterilmek isteniyor. New Yorker da bu güvenilmez profillere boş verip New Yorker okumalarını salık vermiş okurlarına zaten; Radikal Kitap Eki’nin dünya edebiyatını takip eden yazarı Zeynep Heyzen Ateş de, bu haberi derlerken Radikal Kitap Eki’ni… Ardı ardına bu haberleri okurken içimden keşke, dedim. Keşke, New Yorker bir yana ülkemizdeki cümle kitap ekinin, edebiyat dergisinin günümüzün karmaşık ortamında kendilerinin zannettikleri gibi böyle dirayetli bir tavrı olabilseydi. Yayıncılardan gelen ilanları düşünmeden, ya ilanlarımız kesilirse diye kuyruğu titretmeden, bir sonraki ay ne olurum diye düşünmeden, yıllar içinde kurdukları dostlukları, ticari ilişkileri gözetmeden eleştirmenlerini özgür bırakabilseler, ya da en azından içinde yer aldıkları tekelleşmiş basın ve yayın ortamını, sindirildiklerini, ancak bu eksende yayım yapabildiklerini okurlarına da söyleyebilseler.

Olmadıkları bir entelektüel sağduyu ortamından sesleniyormuş gibi yapmasalar. Oyunu bıraksalar…  Hatta mesela, dalga geçer gibi düzenlenen eleştirmen teliflerinin düşüklüğünün eleştirmenleri yayınevleriyle anlaşmaya, çift telif usulü çalışmaya sürüklediğini, hem eleştirinin ahlakını, hem de ülkemizdeki eleştirinin içeriğini bozduğunu görebilseler. Bu düzen böyle diyerek omuz silkmeseler, içten içe adam sendeci, dıştan dışa kültür adamı pozlarında gezmeseler. Bu ülkenin yozlaştırılmış kültürüne bir taş da kendilerinin koyduklarını fark etseler… Dedim içimden, keşke…

Ülkedeki kültür yozlaşmasının, edebiyatın içerikteki yoksulluğunun faturasını sadece kitap eklerine, edebiyat dergilerine ve eleştirmenlere kesmek değil amacım. Ama bazı gerçekler değişmez ve kültür ne olursa olsun sorumluluk istiyor işte, ortamdaki boşluktan nemalanmak yerine aydın ufku edinmek istiyor. 

Peki bu sadece ülkemizin sorunu mu, elbette değil. Pascal Casanova, “Dünya Edebiyat Cumhuriyeti” adlı pek dikkat çekici çalışmasında dünya edebiyat uzamındaki en özgür ülkelerin bile artık uluslararası ticaret yasalarının gücüne tabi olduğunu, bu yasaların üretim koşullarını dönüştürürken metinlerin biçimlerini de değiştirdiğini belirtir. Ve “Çokuluslu yayın gruplarının ortaya çıkması ve edebilik görüntüsü veren uluslararası çapta başarı kazanmış romanların çok geniş alanlara yayılması, ticari güçlerden bağımsız bir edebiyatın düşüncesini bile şüpheli hale getirir”, der.  

Sözün kısası, piyasa satılacak kitabı ısmarlayıp yazdırır, eleştirmenine beğendirir, bu sözde eleştirileri dergilerde, gazetelerde bastırır ve de kitabını sattırır. İnternet ortamı ise bir noktada piyasaya çok güzel kanalize olurken diğer yerde doğasında bulunan kaotik yapısı nedeniyle, açıkları açık eder, tekere çomak sokarsa eğer, işte o noktalarından şüphe edilir, görmezden gelinir, sevilmez, burun kıvrılır…

Buradan Casanova’nın sözleriyle herkese seslenmek istiyorum, “edebiyat uzamı hiyerarşileri ve egemenlik ilişkileri içinde donup kalmış sabit bir yapı değildir. Edebi zenginliklerin eşitsiz dağılımı kalıcı egemenlik biçimleri doğursa da, edebiyat uzamı bitip tükenmez savaşların, otorite ve meşruiyet mücadelelerinin, isyanların, başkaldırıların hatta güç ilişkilerini değiştiren, hiyerarşileri tersyüz eden edebi devrimlerin dayanağıdır.”  Hiç merak etmiyorum, eleştirinin her türlüsüne dair güven sarsılıyorsa, bu sarsıntının yeni güvenlik alanları yaratacağına inanıyorum.